ترجمه تفسیر المیزان جلد 10

اما آيات سوره حجر صرفنظر از مطالب خارج، فى نفسها مى‏تواند اين احتمال را تحمل كند كه بشارت در آن مربوط به ولادت اسماعيل باشد و همچنين آياتى كه در سوره ذاريات آمده مى‏تواند حمل بر زمان بعد از هلاكت قوم لوط شود و بشارت در آن بشارت به ولادت اسحاق و يعقوب بوده باشد.
و اما آيات سوره هود كه صريح در بشارت به اسحاق و يعقوب است چون نام آن دو بزرگوار را برده و ليكن در ذيلش عبارت" يُجادِلُنا فِي قَوْمِ لُوطٍ إِنَّ إِبْراهِيمَ لَحَلِيمٌ أَوَّاهٌ مُنِيبٌ ..."

داستان تحمل آن را ندارد كه ما حملش كنيم بر بعد از هلاكت قوم لوط، چون اگر اين ملاقات بعد از هلاكت قوم لوط باشد ديگر وساطت و مجادله ابراهيم با ملائكه چه معنى دارد، گو اينكه جمله" إِنَّا أُرْسِلْنا إِلى‏ قَوْمِ لُوطٍ" در صدر داستان به تنهايى قابل حمل بر بعد از هلاكت هست و همچنين جمله" إِنَّهُ قَدْ جاءَ أَمْرُ رَبِّكَ" با صرفنظر از قيود كلام، اين حمل را تحمل مى‏كند (و بلكه مى‏توان گفت صريح در اين است كه ملاقات، بعد از هلاكت قوم لوط بوده، چون مى‏فرمايد: امر پروردگار تو آمد يعنى كار از كار گذشت).

و كوتاه سخن اينكه مفاد آيات در سوره هود اين است كه بشارت به ولادت اسحاق و يعقوب قبل از هلاكت قوم لوط بوده، چون در آن آمده كه ابراهيم در باره هلاك شدن آن قوم جدال مى‏كرده تا شايد عذاب از آنها بر طرف شود و مقتضاى اين مفاد اين است كه داستانى كه در سوره ذاريات و سوره حجر آمده راجع به ملاقات قبل از هلاكت قوم لوط باشد نه بعد از هلاكت مخصوصا سوره حجر كه تصريح دارد به اينكه داستان مربوط به قبل از هلاكت آنان است چون در آن ابراهيم مى‏پرسد: بعد از اين بشارت ديگر چه ماموريتى داريد؟ چيزى كه هست در سوره حجر اصلا مساله بشارت به تولد اسحاق و يعقوب ذكر نشده، تنها بشارت به ولادت غلامى عليم آمده.

و حاصل كلام ما اين است كه اشتمال آيات مورد بحث بر مساله بشارت به ولادت اسحاق و يعقوب و بر مجادله ابراهيم كه ظاهرا در قبل از هلاكت قوم لوط است باعث مى‏شود كه بشارتى كه در هر سه سوره (سوره حجر و هود و ذاريات) است يك داستان باشد و آن عبارت باشد از بشارت به ولادت اسحاق و يعقوب قبل از وقوع عذاب بر قوم لوط و اين ظهور، خود باعث وهن و سستى روايت است و روايت از اين نظر بسيار موهون مى‏شود.