و ظاهر آيه كريمه با در نظر گرفتن زمينه گفتار و مقام مخاطبه در آن، اين است كه منظور از خارج ساختن خدا زنده را از مرده و مرده را از زنده همين معناى اخير باشد، براى اينكه آيه شريفه در اين صدد است كه عليه مشركين اقامه حجت كند، حجتى از همان راه كه خود آنان در اتخاذ آلهه مختلف به آن حجت احتجاج مى‏كردند و آن حجت اين است كه عالم مشهود و مادى مجموعه‏اى است از موجودات مختلف و گوناگون، موجوداتى آسمانى و زمينى، كه موجودات زمينى آن عبارتند از انسان، حيوان، نبات، دريا، خشكى و امور بسيار زياد ديگر و هر يك از اين موجودات براى خود نظامى دارد و قهرا در تحت تدبيرى وجود يافته و بقاء مى‏يابد،
پس براى هر يك مدبرى است شفيع و واسطه بين او و خداى تعالى و ما آن مدبرها را مى‏پرستيم، و چون خود آنها را نمى‏بينيم به دست خود بت‏هايى كه از نظر قيافه نمايشگر صفات آن مدبرها باشد مى‏تراشيم و آنها را عبادت مى‏كنيم تا رب و مدبرهايى كه اين بت‏ها سنبل آنهايند ما را به درگاه خدا نزديك سازند.
و كوتاه سخن، منطق مشركين اين است كه منتهى شدن تدبيرهاى مختلف به مدبرهاى گوناگون ايجاب مى‏كند كه غير خداى تعالى ارباب گوناگون بسيارى وجود داشته باشد.

احتجاج براى توحيد خداوند در ربوبيت
...

احتجاج براى توحيد خداوند در ربوبيت به اينكه تنها مدبر امور مردم و امور عالم پروردگار يگانه است‏ ‏

و آيه شريفه اين حجت مشركين را از اين راه رد مى‏كند كه همه تدبيرهاى مختلف به خداى تعالى منتهى مى‏شود، (و به جاى اينكه وجود اين تدبيرها دلالت كند بر وجود مدبرهاى مختلف، بر عكس) دلالت مى‏كند بر وحدت مدبر، و اينكه رب همه چيزها و مدبر كل جهان خداى سبحان است، (چون وجود مدبرهاى مختلف باعث اختلال تدبير همه آنها و در آخر انهدام نظام عالم است). پس، آيه شريفه مشركين را خطاب مى‏كند به اينكه خود شما اعتراف داريد به اينكه آنچه از تدبير كه مختص به عالم انسانى است و آنچه از تدبير كه عمومى است، هم عالم شما انسانها را شامل است و هم كل جهان را و بالآخره منتهى به خداى سبحان است، پس بايد قبول كنيد كه مدبر امر شما و امر كل جهان نيز همو است، پس هيچ ربى سواى او وجود ندارد.

خداى تعالى در اين احتجاج نخست به تدابير خاص عالم انسانى اشاره نموده و فرموده:

" قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ"

و آن گاه به شمردن تدابير عمومى و عالمى ختم نموده، مى‏فرمايد:" وَ مَنْ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ". و از ظاهر سياق بر مى‏آيد كه منظور از جمله" أَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ مَنْ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ"، تدبير خاص به عالم انسانى باشد كه در اين صورت مقصود مالكيت سمع و ابصارى خواهد بود كه افراد انسان داراى آنند. و همچنين مقصود از اخراج زنده، اخراج انسان زنده از انسان مرده و به عكس خواهد بود، و ما قبلا بيان كرديم كه حيات مخصوص به انسان عبارت است از اينكه انسان، داراى نعمت عقل و دين باشد، پس منظور از اخراج انسان زنده از مرده و به عكس اين است كه خداى تعالى از انسانى بى عقل و دين انسانى داراى عقل و دين و داراى سعادت انسانيت خارج مى‏كند، و به عكس از انسانى داراى سعادت انسانيت انسانى خارج مى‏سازد كه فاقد آن است.

بنا بر اين خداى سبحان در اين آيه، حجت بر توحيد خدا در ربوبيت را به رسول گرامى خود تلقين مى‏كند و دستور مى‏دهد كه به صورت سؤال به مشركين بگويد:" مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ- كيست كه شما را از آسمان و زمين روزى مى‏دهد" از آسمان (در تحت نظامى‏
حيرت‏انگيز و تحت هزاران شرائط)