ترجمه تفسیر المیزان جلد 10

يكى ديگر از آن تفسيرهاى عجيب اين است كه گفته‏اند: منظور از جمله:" أَمَّنْ لا يَهِدِّي" بتها است كه اصلا قابل هدايت نيستند، و كلمه" الا" به معناى كلمه" حتى" است، و معناى آيه اين است:" آيا كسى كه به سوى حق هدايت مى‏كند سزاوارتر است به متابعت، و يا كسى كه مهتدى نمى‏شود و خود هدايت نمى‏پذيرد تا هدايت كند؟".
وجه نادرستى اين تفسير اين است كه بنا بر اين برگشت ترديد" اين و يا آن" به مثل اين مى‏شود كه بگوييم:

" آيا كسى كه به سوى حق هدايت مى‏كند سزاوارتر به متابعت است، و يا كسى كه خودش هدايت نمى‏يابد تا به سوى حق هدايت كند"، و آن وقت استثناء جنبه استدراك به خود مى‏گيرد، يعنى جمله‏اى زيادى مى‏شود كه غرض از كلام بيان آن نيست، علاوه بر اينكه اصولا در زبان عرب ثابت نشده كه كلمه" الا" به معناى" حتى" بيايد، و به فرضى هم كه ثابت شود در كلام استعمال زيادى ندارد، كه بتوان فصيح‏ترين كلام يعنى قرآن را بر چنان استعمالى حمل نمود.

قول ديگر اين است كه گفته‏اند:

منظور از جمله" أَمَّنْ لا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدى‏" ملائكه و جن‏هايى مى‏باشند كه مشركين آنها را به جاى خداى تعالى مى‏پرستيدند، و ملائكه و جن‏ها هر چند از پيش خود مالك هدايت نيستند، ولى قابل آن هستند كه از ناحيه خداى تعالى هدايت شوند. و يا منظور رؤساء و پيشوايان ضلالتند كه مردم را به كفر دعوت مى‏كنند، كه اينها هر چند راه يافته نيستند ولى قابليت اهتداء و يافتن راه را دارند. آرى، پيشوايان ضلالت در تاريخ بشر اگر به سوى حق هدايت مى‏شدند هدايت مى‏يافتند.
وجه نادرستى اين تفسير اين است كه آيات مورد بحث در سياق و زمينه‏اى قرار دارند كه در آن سياق فقط عليه بت‏پرستان احتجاج شده، و گفتن اينكه منظور از جمله" أَمَّنْ لا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدى‏" ملائكه و جن و يا رؤساى اضلالگرند جمله را از صلاحيت انطباق بر مورد خارج مى‏سازد.

مطلب سومى كه از بيان ما در معناى آيه شريفه روشن گرديد اين است كه هدايت به سوى حق اگر به معناى هدايت زبانى نباشد، و بلكه به معناى رساندن به مقصد باشد، كه همين طور هم هست چنين هدايتى كار كسانى است كه خود راه يافته باشند، و اهتدايشان به هدايت كسى ديگر نباشد، و در اهتداء و راه يافتن بين آنان و خداى عز و جل هيچ واسطه‏اى‏
دخالت نداشته باشد، حال چون امامان يا از همان حين تولد چنين باشند، و يا چون انبياء بعد از گذشتن برهه‏اى از عمرشان به عنايت خاصى از خداى سبحان به چنين هدايت رسيده باشند.