استعمال لفظ جمع بر واحد - شمیم ولایت نسخه متنی

استعمال لفظ جمع بر واحد

در آيه (إنّما وليّكم الله ورسوله والذين امنوا الذين يقيمون الصلوة ويؤتون الزكوة وهم راكعون) هفت كلمه جمع وجود دارد: الذين، امنوا، الذين، يقيمون، يؤتون، هم و راكعون، ليكن هيچ يك از اين جمع‏ها براي مفرد استعمال نشده است تا استعمال مجازي باشد.

توضيح آن‏كه بين استعمال لفظ براي معنا و تطبيق آن با خارج تفاوت وجود دارد. «مجاز» استعمال لفظ در مفهومي است كه لفظ براي آن وضع نشده باشد، مانند اين‏كه كلمه (الذين) كه جمع است در معناي مفرد به كار رود، ولي اگر لفظ جمع در معناي خودش استعمال شود، ليكن فقط يك يا دو مصداق خارجي براي آن وجود داشته باشد، استعمال مجازي نيست، چنان‏كه وقتي در عرف گفته مي‏شود، كساني كه هزينه مسجد را دادند، مأجور هستند، لفظ «كساني» كه جمع است و در مفرد استعمال نشده، با اين حال ممكن است فقط يك نفر هزينه مسجد را پرداخت كند كه براي تشويق تعبير به جمع مي‏شود. بنابراين، ميان مصداق خارجي مفهومِ لفظ با معناي آن فرق است و «حقيقت و مجاز» در محور استعمال لفظ در مفهوم و معنا است، نه تطبيق با خارج.

قرآن كريم اين سبك بياني را در موارد ديگر نيز هنگام بيان فضايل و رذايل اخلاقي به كار برده است. مثلاً در آيه مباهله: (قلْ تعالوْا ندْع أبنائنا وأبنائكم ونسأَنا ونسأكم وأنفسنا وأنفسكم ثم نبْتهل... )[1]، كلمات (ابنائنا)، (نسأنا) و (انفسنا) جمع است، ليكن مصاديق آن‏ها به ترتيب امام حسن و امام حسين(عليهماالسلام)،
حضرت زهراٍّ و حضرت‏علي(عليه‌السلام) است كه در داستان مباهله حضور داشتند.

[1] ـ سوره آل‏عمران، آيه61.