خداوند، مبدأ غايي اشيا - شمیم ولایت نسخه متنی

از اين ضابطِ جامع هيچ فعلي استثنا نشده و نمي‏شود. گرچه فاعل‏ها در تأثير با يك ديگر تفاوت دارند، زيرا برخي از آن‏ها ممكن است كه هدف خاصي داشته باشند كه خارج از هستي آن‏هاست و با انجام فعلِ مخصوص، بين خود و هدف خويش پيوند برقرار كنند و به ياري آن رابط كه همان فعل مخصوص آن‏هاست، به هدف خاص نايل آيند. بعضي نيز ممكن است كه هدف مخصوصي خارج از ذات خود نداشته باشند تا با انجام فعل خاص، بين خود و هدف مزبور، پيوند برقرار كنند و به كمك آن پيوندِ ويژه به هدف خود برسند.

چنين فرضي در نظام علّي و معلولي، نه تنها ممكن است، بلكه ضروري است، زيرا همان‏گونه كه سلسله نظام فاعلي اشيا حتماً بايد به مبدأ فاعلي بالذات برسد كه علّيت فاعلي او عين ذات اوست و نيازي به تتميم نصاب مبدأ فاعلي ندارد، بلكه خودش فاعلي بالذات است، چنان‏كه موجود بالذات است سلسله نظام غايي اشيا نيز حتماً بايد به مبدأ غايي بالذات برسد.

زيرا علّيت غايي او عين ذات اوست و نيازي به تكميل نصاب مبدأ غايي ندارد، وگرنه مشكل «دَورْ» يا «تسلسل» مطرح خواهد شد. بنابراين، وجود مبدأ غايي بالذات در نظام هستي ضروري است.

خداوند، مبدأ غايي اشيا

از برهان توحيد چنين برمي‏آيد كه بيش از يك واجبِ بالذات كه تمام كمال‏هاي ذاتي او عين ذات اوست و همگي نامحدودند، وجود ندارد.
بنابراين، خداوند كه مبدأ فاعلي بالذات همه اشياست، مبدأ غايي بالذات همه چيز است.
هر فاعلي كاري را براي نيل به كمال انجام مي‏دهد و اگر خودِ كمالِ مطلق و نامحدود كاري را انجام داد، هدف آن كار نيل به لقا و قُرب همان فاعل است، نه چيز ديگر. پس، در اين‏گونه از موارد هدف همان فاعل است (نه جداي از آن).