لوامع صاحبقرانی جلد 3

پرسيدند كه احسان چه معنى دارد كه حق سبحانه و تعالى فرموده است در اين آيه و آيات ديگر مثل آيه كريمه إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَ الَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ يعنى به درستى و راستى كه حق سبحانه و تعالى با متقيان و پرهيزكارانست و با آن جماعتى است كه ايشان نيكوكارانند حضرت (صلوات اللَّه عليه) فرمودند كه احسان اين معنى دارد كه بنده در عبادت الهى چنان باشد كه گويا حق سبحانه و تعالى را مى‏بيند اصلا خاطرش متوجه غير او نباشد و فرمودند كه اگر تو خدا را نه بينى خداوند تعالى ترا مى‏بيند حاصل كلام آن كه هر گاه عبادات باين نحو واقع شود كه بنده أولا ترك نمايد هر چه مخالفت حق سبحانه و تعالى است و بعد از آن بندگيهايى را كه طلب كرده‏اند از نماز و غيره در حالت آن عبادت اقلا چنان باشد كه خود را منظور خدا داند و متذكر باشد كه حق سبحانه و تعالى حاضر و ناظر است و او با خداوند گفتگو مى‏كند و عظمت و جلال خداوند را ملاحظه نمايد آن عبادت اقل مراتب قبول خواهد داشت، و بالاتر ازين آنست كه دل او به انوار الهى منور شده باشد و صفات رذيله را از نفس بيرون كرده باشد و مرتبه اعلى تقوى داشته باشد كه مطلقا متوجه مباحات نشود و چه جاى مكروهات و چون عبادت كند خداوند خود را به بيند به قلب و در اصطلاح علما اين دو مرتبه را حيا مى‏نامند و در اصطلاح صوفيه مراقبه و مرتبه اولى به مرتبه ثانيه مى‏كشاند و چون در اين مرتبه داخل شد از وقتى كه داخل بيت الخلا مى‏شود و دعاهاى مخصوص را كه اشاره بان شد مى‏خواند و هم چنين در وضو و غسل و دعاهاى هر دو و اشاراتى كه در شستن هر عضوى هست ديگر در اذان و اقامه و دعاهاى ما بين هر دو و بعد از هر دو و تكبيرات توجه و دعاهاى آن و خواندن حمد با تدبر در معانى و اشارات آن و هم چنين سوره و ركوع و سجود و دعاهاى هر دو و تسبيحات هر