عرفان اسلامی جلد 5

و بايد دانست كه در اين كتاب جامع الهى به طورى اين معارف از معرفت ذات تا معرفت افعال مذكور است كه هر طبقه به قدر استعداد خود از آن ادراك مى‏كند ! !

چنانچه آيات شريفه توحيد و خصوصاً توحيد افعال را علماى ظاهر و محدثان و فقها رضوان اللّه عليهم طورى بيان و تفسير مى‏كنند كه به كلى مخالف و مباين است با آنچه اهل معرفت و علماى باطن تفسير مى‏نمايند و نويسنده هر دو را در محل خود درست مى‏داند ؛ زيرا كه قرآن شفاى دردهاى درونى است و هر مريض را به طورى علاج مى‏كند .

چنانچه آيه كريمه :

هُوَ الْأَوَّلُ وَالاْخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ [268] .

اوست اول و آخر و ظاهر و باطن .

و آيه كريمه :

اللّهُ نُورُ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضِ [269] .

خدا نور آسمان‏ها و زمين است .

و آيه كريمه :

هُوَ الَّذِى فِى السَّماءِ إِلهٌ وَفِى الْأَرْضِ إِلهٌ [270] .

و اوست كه در آسمان‏ها معبود [ واقعى ]است و در زمين هم معبود [ واقعى ] است .

و آيه كريمه :

هُوَ مَعَكُمْ [271] .

او با شماست .

و آيه كريمه :

فَأَيْنََما تُوَلُّوْا فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ [272] .

پس به هر كجا رو كنيد آنجا روى خداست .

الى غير ذلك در توحيد ذات و آيات كريمه آخر سوره حشر و غير آن‏ها در توحيد صفات و كريمه :

وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلكِنَّ اللّهَ رَمَى [273] .

[ اى پيامبر ! ] هنگامى كه به سوى دشمنان تير پرتاب كردى ، تو پرتاب نكردى ، بلكه خدا پرتاب كرد [ تا آنان را هلاك كند ] .

و آيه كريمه :

اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ [274] .

همه ستايش‏ها، ويژه خدا ، مالك و مربّى جهانيان است .

و آيه كريمه :

يُسَبِّحُ لَهُ مَا فِى السَّماوَاتِ وَالْأَرْضِ [275] .

آنچه در آسمان ها و زمين است همواره براى او تسبيح مى‏گويند .