نماز در آيينه شريعت - عرفان اسلامی جلد 5

و درباره طريقت مى‏گويد :

وَأَمَّا الْقَاسِطُونَ فَكَانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَباً * وَأَ لَّوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْنَاهُم مَاءً غَدَقاً [201] .

ولى منحرفان هيزم دوزخ‏اند ، * و اگر [ انس و جن ] بر طريقه حق پايدارى كنند حتماً آنان را از آب فراوانى سيراب خواهيم كرد.

و درباره حقيقت مى‏فرمايد :

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَاناً وَعَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ * الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ * أُوْلئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً لَهُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ [202] .

مؤمنان ، فقط كسانى هستند كه چون ياد خدا شود ، دل‏هايشان ترسان مى‏شود، وهنگامى كه آيات او بر آنان خوانده شود بر ايمانشان مى‏افزايد ، و بر پروردگارشان توكل مى‏كنند . * هم آنان كه نماز را برپا مى‏دارند و ازآنچه به آنان روزى داده‏ايم ، انفاق مى‏كنند . * مؤمنان واقعى و حقيقى فقط آنانند ، براى ايشان نزد پروردگارشان درجاتى بالا و آمرزش و رزق نيكو و فراوانى است .

نماز در آيينه شريعت

نماز ، بر مذاق اهل شريعت اولاً عمل بر وفق قواعد است ، چه اين‏كه همراه با حركت الهى قلب يا روح باشد ، چه نباشد ؛ به قول اينان آنچه مهم است اسقاط تكليف و يا رعايت شرط صحت است .

نماز ، بر اين مذاق بار سنگينى بر دوش مكلّف است كه هر وقت مى‏خواند از اين‏كه از بارى آسوده شده نفسى راحت مى‏كشد و به زبان هم مى‏آورد كه واى راحت شدم ! !

و ثانياً نماز برنامه‏اى است كه از سه جنس تركيب شده :

1 ـ افعال

2 ـ كيفيات

3 ـ تروك .

و هر يك از آن مشتمل بر دو جهت است : واجبات ، مستحبات به طورى كه با توجه به نمازهاى پنجگانه ، اگر همه اين امور را به حساب آوريم تمام نمازهاى واجب يوميه عبارت از هزار و سيصد و شصت و سه فعل و كيفيت و ترك است .

تحقيق در تمام اين امور بحث بسيار گسترده‏اى است و لزوم چندانى هم ندارد .

آنچه مهم است بيان تركيب كلى نماز به مذاق اين طايفه است ، اما افعال واجبه نماز در ركعت اول سيزده فعل است .

1 و 2 ـ قيام در صورت قدرت و قائم مقام آن در صورت عدم قدرت .

3 ـ نيت .

4 ـ تكبيرة الاحرام .

5 ـ قرائت .

6 و 7 ـ ركوع و ذكر آن .

8 و 9 ـ سجود و ذكر آن .

10 ـ سر برداشتن از سجود .

11 و 12 ـ سجود دوم و ذكر آن .

13 ـ سر برداشتن از سجود دوّم .

و اما كيفيات واجبه هيجده مرحله است :

1 ـ مقارنت نيت با تكبيرة الاحرام .

2 ـ استدامه نيت تا پايان برنامه .

3 ـ تلفظ صحيح اللّه اكبر .

4 ـ قرائت حمد به نحو صحيح .

5 ـ قرائت سوره .

6 ـ جهر در موضع جهر .

7 ـ اخفات در جاى اخفات .

8 ـ طمأنينه در ركوع .

9 ـ طمأنينه در ايستادن بعد از ركوع .

10 تا 16 ـ سجده بر هفت موضع .

17 ـ طمأنينه در سجود .

18 ـ طمأنينه در حالت برخاستن از سجود .

جميع افعال و كيفيات بر اساس اين امور سى و يك مرحله است . بر اين امور بايد جلوس در تشهد و طمأنينه در آن و شهادتين و صلوات بر محمد و آل او و ركعت سوم و چهارم و سلام آخر نماز را اضافه كرد ؛ اين چنين نماز كه در مقررات عالى شرع و در كتب فقهى به طور مفصل بيان شده ، ظاهرى از اصل نماز و پوستى از مغز نماز است كه گروه كثيرى آن را به عنوان نماز شرعى به جاى مى‏آورند و همان طور كه در سطور گذشته بيان شد در اين‏گونه نماز جهتى جز اداى دين يا اسقاط تكليف يا عمل به شرائط صحت چيز ديگرى ديده نمى‏شود ، البته براى چنين نمازى در صورتى كه ايمان انسان صحيح باشد و به ساير واجبات هم عمل شده باشد و از محرمات هم پرهيز شده باشد ، در روز قيامت بدون شك اجر و مزد هست و نمازگزار اين چنين نماز به مقدار كيفيت نمازش از بهشت بهره خواهد داشت .

ولى چنين مكلفى بايد بداند كه بيش از اين براى او ميدان پرواز هست و قدرت و استطاعت دارد ، راهى مافوق اين راه را برود ، مگر اين‏كه از نظر فكرى و روحى و قلبى فردى مستضعف باشد كه در اين صورت تكليفى جز آنچه در قدرت و وسع اوست ندارد .