عرفان اسلامی جلد 5

در توحيد افعال كه بعضى به وجه دقيق و بعضى به وجه ادق عرفانى دلالت دارد براى هر يك از طبقات علما ظاهر و باطن و براى هر يك شفاى امراض است .

و در عين حال كه بعضى آيات شريفه مثل آيات سوره توحيد و آيات اول سوره حديد به حسب حديث شريف «الكافى» براى متعمقان از آخر الزمان وارد شده ، اهل ظاهر را نيز از آن بهره كافى است و اين از معجزات اين كتاب شريف و از جامعيت آن است .

و ديگر از مقاصد و مطالب آن دعوت به تهذيب نفوس و تطهير بواطن از ارجاس طبيعت و تحصيل سعادت است .

و بالجمله ، كيفيت سير و سلوك الى اللّه و اين مطلب شريف به دو شعبه مهم منقسم است : يكى تقوا به جميع مراتب آن‏كه مندرج است در آن تقواى از غير حق و اعراض مطلق از ماسوى اللّه .

و ديگر ايمان به تمام مراتب و شؤون كه در آن مندرج است ، اقبال به حق و رجوع و انابه به آن ذات مقدس و اين از مقاصد مهمه اين كتاب شريف است كه اكثر مطالب آن بلاواسطه يا مع الواسطه به اين مقصد شريف رجوع كند .

و ديگر از مطالب اين صحيفه الهيه قصص انبيا و اوليا و حكما است و كيفيت تربيت حضرت حق نسبت به آنان و تربيت آنان خلق خدا را كه در اين قصص فوائد بى‏شمار و تعليمات بسيار است و در آن‏ها به‏قدرى معارف الهيه و تعليمات و تربيت‏هاى ربوبيه مذكور و مرموز است كه عقل را متحير كند .

در همين قصه خلق آدم عليه‏السلام و امر به سجود ملائكه و تعليمات اسما و قضاياى ابليس كه در كتاب خدا مكرر ذكر شده به قدرى تعليم و تربيت و معارف و معالم است ـ براى كسى كه :

لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَهُوَ شَهِيدٌ [276] .

براى كسى كه نيروى تعقّل دارد ، يا با تأمل و دقت [ به سرگذشت ها ]گوش فرا مى‏دهد در حالى كه حاضر به شنيدن و فراگيرى شنيده‏هاى خود باشد .

ـ كه انسان را حيران كند .

و اين‏كه قصص قرآنى مثل قصه آدم و موسى و ابراهيم و ديگر انبيا مكرر ذكر شده براى همين نكته است كه اين كتاب ، كتاب قصه و تاريخ نيست ، بلكه كتاب سير و سلوك الى اللّه و كتاب توحيد و معارف و مواعظ و حكم است و در اين امور ، تكرار مطلوب است تا در نفوس قاسيه تأثيرى كند و قلوب از آن موعظت گيرد .

بالجمله ، ذكر قصص انبيا و كيفيت سير و سلوك آن‏ها و چگونگى تربيت آنان از بندگان خدا و حكم و مواعظ و مجادلات حسنه آن‏ها ، از بزرگ‏ترين ابواب معارف و حكم و بالاترين درهاى سعادت و تعاليم است كه حق‏تعالى جلّ مجده به روى بندگان خود مفتوح فرموده است .