عرفان اسلامی جلد 5

بى‏ترديد شيطان ، دشمن شماست ، پس او را دشمن خود بگيريد . [ او ]گروهش را فقط [ به اين سبب به فسق و فجور ]دعوت مى‏كند كه اهل آتش سوزان گردند .

و اين غايت پرهيز فرمودن است از شيطان .

خصلت دوم آن‏كه چون او را بر دشمنى تو آفريده‏اند[398] ، پيوسته به محاربت تو ميان در بسته است و او تير در تو مى‏اندازد و تو غافل ، پس بنگر كه حال چگونه باشد .

پس اين جايگه نكته‏اى ديگر هست و آن آنست كه تو روز در عبادت مى‏گذرانى و خلق را با در خداى مى‏خوانى به فعل و به قول و اين معنى ضد پيشه و خلاف كار شيطان است .

پس تو ميان بسته‏اى و پيوسته او را به خشم مى‏آرى و او نيز هم چنين به قصد هلاك تو ميان بسته است و او خود با دوستان خويش از كافران و اهل ضلال و راغبان دنيا قصد هلاك دارد و دشمنى مى‏كند فكيف با تو كه مخالفت او را نمى‏كنى و او را به خشم مى‏آرى چگونه دشمنى نكند ؟

پس او را با مردم دشمنى و عداوت عام هست و با تو كه مجتهدى در عبادت عداوت خاص .

و او عظيم كار تو را مهم گرفته است و او را ياران هستند بر قصد تو قوى‏تر از همه ، نفس تو و هوا ؛ او اسباب و مداخل بسيار دارد و تو از آن غافل .

راست گفت يحيى بن معاذ :

تو مشغولى و شيطان فارغ و او تو را مى‏بيند و تو او را نمى‏بينى و تو شيطان را فراموش مى‏كنى و او تو را فراموش نمى‏كند و از نفس تو شيطان را به تو يار و ياور .

اگر گويند : به چه چيز محاربت شيطان كنيم و دفع و قهر او به چه كنيم ؟ بدان كه اهل اين صناعت را در اين صدرت دو طريق است :

بعضى گفته‏اند :

تدبير دفع شيطان استعانت است از خدا و هيچ ديگر نه ، براى آن‏كه شيطان سگى است كه خداى تعالى او را سگ مى‏داند ، اگر تو به محاربت او مشغول شوى و به معالجت او متوجه گردى ، وقت بر تو ضايع شود و خود را به رنج آورده باشى و وقت باشد كه او بر تو ظفر يابد و تو را مجروح كند ، پس رجوع با خدا كردن تا او را از تو دفع كند اولى بود .

و بعضى ديگر گفته‏اند :

تدبير او طريق مجاهدت است و به رد و دفع او برخاستن .

گفتم : آنچه در خاطر من مى‏آيد آن است كه ميان هر دو طريق جمع كند پناه گيرد به خدا از شر او چنانكه فرموده است ، تا اگر بر ما غلبه كند بدانيم كه ابتلا است از خداى تعالى ، تا صدق ما در مجاهدت معلوم فرمايد و قوت ما در دفع او و صبر ما در محاربه با او ببيند ، هم چنان كه كفار بر ما مسلط شوند ، با آن‏كه خداوند قدرت دارد كه شرّ ايشان را از ما كفايت كند ، مى‏خواهد تا ما را از جهاد و صبر و تمحيص و شهادت بهره حاصل شود چنانكه فرمود :

وَلِيَعْلَمَ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَيَتَّخِذَ مِنْكُمْ شُهَدَاءَ [399] .

و خدا كسانى را كه [ از روى حقيقت و خلوص ] ايمان آورده‏اند ، مشخص كند و از ميان شما گواهانى [ نسبت به پيروزى‏ها كه نتيجه طاعت و تقواست ، و شكست‏ها كه محصول نافرمانى و بى‏تقوايى است ]بگيرد .