تفسیر هدایت جلد 1

صفحه ى 49

تزكيه عبارت از پرورش انسان در حال تكاملى است كه نيروهاى عقلى و بدنى او همگى در حال شكفتگى براى رسيدن به خير و نيكى و حق و راستى است.

و كلمه «تزكيه» مشتق از كلمه زكات يعنى طهارت و پاك بودن است. و اساس و شالوده تزكيه تقويت اراده آدمى و محكم كردن حس آزاد شدن از قيد هواها و شهوتهاى نفسانى و محكم كردن روش زندگى و خلق و خوى آدمى است. و هدف تزكيه چيزى بيش از پاك و پاكيزه كردن بشر نيست.

در صورتى كه هدف تعليم افزودن «شناختها» ى تازه به انسان است تا چرخ حركت او به پيش آدمى سرعت بيشتر پيدا كند، و متكى بر نيروى عقلى است كه در جان آدمى نهفته است.

پس ارتباط ميان تزكيه و تعليم، تا حدى به ارتباط ميان پاك كردن موتور يك ماشين و ريختن سوخت در آن است. چه، با پاك كردن مواد زيانبخش از ماشين دور مى شود، و سوخت وسيله افزوده شدن موادى تازه بر آن است.

پس سوخت بشرى در پيشرفت تمدن علم و دانش است. ولى اين سوخت بدون تنظيف و پاكيزه كردن ماشين آدمى از اخلاق فاسد و انديشه هاى باطل سودى ندارد.

و بنا بر اين عمل تزكيه مكمل و تمام كننده عمل تعليم است، و يكى از آن دو متمم ديگرى به شمار مى رود.

2- اما اين كه قرآن چگونه تزكيه و تعليم را با يكديگر جمع مى كند، امرى است كه از چند لحاظ به بحث درباره آن خواهيم پرداخت.

الف: قرآن حكيم، به ميانجيگرى خود حق، مردمان را به حق متوجه مى سازد، و باطل را وسيله دعوت كردن انسان به حق قرار نمى دهد، چنان كه بعضى از كتابهاى تربيتى كمتر به وسيله اى كه با آن مى خواهند به هدف تربيتى تحقق بخشند توجه مى كنند و به همين جهت قرآن حكيم سنّتهاى جهانى و قوانين فطرى را كه بر زندگى فرمان مى راند بيان مى كند و مردمان را به شناختن آنها متوجه