تفسیر هدایت جلد 1

صفحه ى 50

مى سازد تا از اين راه بتوانند خود را پاك و پاكيزه كنند.

و از راهنمايى قرآن به اين سنّتها و هدفها دو امر مورد نظر است:

اول: راهنمايى كردن مردم به راه اصلاح خودشان كه عبارت است از ايجاد هماهنگى ميان زندگى خودشان و آنچه سنتهاى كلّى و عمومى خواستار آن است.

دوم: آموختن اين سنتها به مردم. و طبيعى است كه هدف دوم از ظاهر قرآن پنهان بماند، چه سياق و راهنمايى كتاب آسمانى كه در جهت تزكيه است از آن خبر مى دهد كه اين تزكيه هدف يگانه اى است كه قرآن خواستار آن است، ولى، با وجود اين، با ديدى جستجوگرانه، بيانات عالمانه اى كه آيات قرآن از آنها حكايت مى كند، بر ما آشكار مى شود مثلا در سوره الرعد چنين مى خوانيم:

«إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ» (11/ 13)- خدا وضع و حال يك قوم را تغيير نمى دهد مگر آنكه خودشان آنچه را كه با خود دارند تغيير دهند.

و اين حقيقتى تربيتى است كه كتاب آسمانى ما براى تثبيت مسئوليت شخصى افراد جامعه به آن اشاره مى كند.

و پيش از اين آيه و پس از آن يادآوريهايى به اين حقيقت آمده است.

ولى نظرى جستجوگرانه ما را به وجود چيزى فراگير و با دلالت بيشتر در اين آيه رهبرى مى كند. و آن عبارت از قانونى اجتماعى است كه تمدّن و تطوّر و تكامل صفات نفسانى را به يكديگر ارتباط مى دهد. مى گويد هر اندازه سازندگى قومى بر ويرانگرى آن فزونى داشته باشد، تمدن ايشان پيشرفته تر است، و در تراز واقعيت، افزونى آبادى بر ويرانى جز پس از آن حاصل نمى شود كه شايستگى نفسانى مناسبى در تراز ذات و نفس فراهم آمده باشد.

اين قانون علمى در اين آيه به صورت وسيله اى براى تزكيه انسان و تحميل مسئوليت كامل بر عهده وى درباره تطورهاى خارجى درآمده است.

و وجود نقطه عطفى را در سياق بعضى از آيات مشاهده مى كنيم كه هدف آن بيان حقيقتى علمى است كه ارتباط با واقعيت تزكيه اى دارد كه ظاهر آيه به آن اشاره مى كند.