تفسیر هدایت جلد 1

صفحه ى 51

مثلا خداوند متعال مى گويد:

«وَ يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ الْكافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ وَ لكِنْ يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما يَشاءُ إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبِيرٌ بَصِيرٌ وَ هُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ الْغَيْثَ مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا وَ يَنْشُرُ رَحْمَتَهُ وَ هُوَ الْوَلِيُّ الْحَمِيدُ» (الشورى/ 26- 28)- و اجابت مى كند آنان را كه ايمان آوردند و به كارهاى شايسته برخاستند، و فضل خود را بر ايشان افزون مى كند و براى كافران عذابى سخت آماده است و اگر خدا روزى را براى بندگان خود فراخ كرده بود، هرآينه در زمين ستم مى كردند و به همين سبب به اندازه اى كه بخواهد فرومى فرستد و او از بندگان خود آگاه و نسبت به آنان بصير است. و او است آنكه پس از نوميد شدن ايشان باران مى فرستد و رحمت خود را گسترش مى دهد و او سرور ستوده است.

در سياق نقطه عطفى آشكار در اين گفته خداوند متعال مشاهده مى كنيم:

«وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ» كه ظاهرا ارتباط با گفته پيش از آن خداى تعالى يعنى:

«وَ يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ» و نيز گفته بعدى او ندارد:

«وَ هُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ الْغَيْثَ مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا» و قرار دادن اين نقطه عطف براى بيان سنتى فطرى در بندگان است كه عبارت است از به هم خوردن تعادل در صورت سنگينى كردن نعمتها بر ايشان، بدان جهت كه نعمت نيازمند مقدارى تحمل و خوددارى است كه به اندازه مقدار تحمل لازم براى سختى و بدبختى و شايد بيش از آن است.

به وجود آوردن اين نقطه عطف در سياق آيه كه بدون آن مستقيم مى نمايد، براى بيان حقيقت علمى در ضمن توجيه نفسى، نه فقط براى قرار دادن آن در خدمت تزكيه است، بلكه نيز به منظور بيان كردن آن براى همه مردم است.

ب: و اسلوب تربيتى و پرورشى كه قرآن از آن در تزكيه نفس پيروى مى كند، به خودى خود روش و اسلوبى علمى است، و مشتمل بر مراحلى است كه با