عقل گرایی در تفاسیر قرن چهاردهم نسخه متنی
لطفا منتظر باشید ...
قرآن كريم در پاره اى از آياتش از اين اجرام آسمانى نام برده است و آنها را تيرهايى غيبى ناميده كه با
ظهور اسلام، به سوى تجاوزگرانى رها مى شوند كه با نزديك شدن به ملأ اعلى، درصددند به اخبار غيبى گوش
سپارند.پس از قرن ها ابهام و كنجكاوى، سرانجام، بشر توانست راهى به آسمان بيابد و گوشه اى از اسرار آن را كشف
كند. اكنون ديگر شهاب ها پديده هايى شناخته شده اند؛ اجرامى مادى كه در نتيجه جاذبه زمين به سوى آن
جذب مى شوند و با ورود به جو زمين، شعله ور مى گردند.در پرتو اين يافته ها، برداشت گذشتگان از آيات كريمه قرآن مورد تأملى مجدد قرار گرفته است. مفسران
معاصر در تفسير اين آيات، راه هاى گوناگونى را پيموده اند. عده اى در برابر آنها توقف نموده، از درك
آنها ابراز عجز كرده اند. عده اى ظاهر آيات را ملاك قرار داده اند و عده اى ديگر، آنها را بر معناى
مجازى حمل نموده اند و تعبير قرآن را كنايى تفسير كرده اند.مفسران نمونه نيز به هنگام تفسير اين آيات، به بحث در اين باره پرداخته اند. در تفسير آيات 18 - 17 سوره
حجر كه براى اولين بار اين موضوع مطرح شده است، به تفصيل به بررسيِ آن پرداخته اند. ابتدا ديدگاه هاى
گوناگون در اين باره را نقل كرده اند، قول به توقف، قول به پايبندى به ظاهر آيات و حمل آن بر معناى
حقيقى، قول كسانى كه آيات را حمل بر معناى مجازى نموده آنها را كنايى دانسته اند و قول نويسنده اى
مصرى كه كوشيده اين آيات را با برخى يافته ها و نظريه هاى علمى تطبيق دهد.مفسران نمونه، قول اول را
كه توسط سيد قطب مطرح شده، به شدت نقد نموده اند، اما در موارد بعدى به صرف بيان نظريات بسنده كرده،
تفسير خود را از اين آيات ارائه كرده اند.(35)خداوند در آيات مورد بحث، آسمان را از دسترس هر شيطان ملعونى، محفوظ دانسته است. هر آن كس را كه درپى
خبر گرفتن از آن باشد، به تعقيب شهاب ها هشدار داده است. (36)مفسران نمونه به قرينه كشفيات علمى، اين
آيات را بر معناى مجازى حمل كرده، و منظور از آسمان و شهاب آن را غير از امور مادى و محسوس دانسته اند.ايشان بر انصراف آيه از معناى حقيقى اش چنين استدلال مى نمايند:اول اين كه، محدوده حفاظت شده كه درآيه بدان تصريح شده، آسمان و منطقه حركت شهاب ها است. و بايد توجه
داشت كه اجرام آسمانى تنها زمانى كه به جو زمين وارد شوند و شعله ور گردند، شهاب ناميده مى شوند.دوم اين كه، جو زمين و حتى فضاى فراتر از آن، امروز زير سيطره دانش بشر قرار گرفته است و منطقه اى است
كه براى دانشمندان كشف شده است و مطلب اسرار آميزى ندارد.باتوجه به اين دو مقدمه، نتيجه مى گيرند كه قطعاً مراد از آيه نمى تواند اين آسمان و شهاب هاى ماديِ
آن باشد. ايشان سپس توضيح مى دهند كه كلمه سماء در آيات قرآن، هم در معناى حقيقى، يعنى عالم ماده، و
هم در معناى مجازيِ آن، يعنى عالم مَعْنا، به كار رفته است.كلمه نجوم را هم همين گونه معرفى مى كنند
كه البته شاهد مثال در استعمال به معناى مجازى را تنها از روايات مى آورند.(37)و در نهايت نتيجه مى
گيرند كه:كوتاه سخن اين كه با قرائن و شواهد فراوانى كه ذكر كرديم به نظر مى رسد كه منظور از آسمان، آسمان حق و
حقيقت است و شياطين، همان وسوسه گران هستند كه مى كوشند به اين آسمان راه يابند و استراق سمع كنند و
به اغواى مردم بپردازند؛ اما ستارگان وشهاب ها، يعنى رهبران الهى و دانشمندان، با امواج نيرومند
قلمشان آنها را عقب مى رانند و طرد مى كنند.(38)نكته اى كه در اين جا بايد بدان توجه داشت اين است كه در آيه، سخن از شهاب است نه نجوم؛ در حالى كه
مفسران نمونه، به معناى مجازيِ نجوم، آن هم در روايات اشاره كرده اند. ديگر آن كه آيات مورد بحث،
درپى آيه 16 سوره حجر آمده اند و به واسطه ضمير، بدان كاملاً وابسته اند. در آن آيه خداوند فرموده است:ولقد جعلنا فى السماء بروجاً و زيّناها للناظرينو دليلى نيست تا اين آيات را كه در موارد ديگرى از
قرآن نيز در همين معناى حقيقى و در اشاره به آسمان مادى، به كار رفته اند، از معناى حقيقى اش منصرف
كنيم.پس در اين صورت، درباره اين آيات چه بايد گفت كه اين چنين درپى يكديگر آمده اند و به وابسته
ضمير، كمال پيوستگى را به هم دارند، و بر دو معناى متفاوت، حقيقى و مجازى دلالت مى كنند؟
