عبده - عقل گرایی در تفاسیر قرن چهاردهم نسخه متنی

عبده مدت كوتاهى پس از آن، در تاريخ هشتم جمادى الاولى همان سال درگذشت. محمد رشيد رضا از
درس استاد، يادداشت برمى داشت.

و در نتيجه پافشاريِ علاقه مندان و اصرار مريدان، از اول محرم سال 1318،
انتشار تقريرات درس تفسير استاد را در جلد سوم مجله المنار، آغاز كرد. اين نوشته ها هشت سال بعد به
صورت مستقل، بين سالهاى 1326 تا 1931 از جلد دوم تا جلد دهم با نام تفسير القرآن الحكيم منتشر گرديد.

عبده

نام كامل عبده، محمد بن عبده بن حسن خيراللّه است و درسال 1365 ه ق، در خانواده اى متوسط در روستاى محله
نصر، واقع در بحيره در مصب رود نيل متولد گرديد. تحصيلات مقدماتى را نزد والدش فرا گرفت سپس پدرش او
را براى تحصيل به جامع احمدى كه پس از الازهر معتبرترين مركز تعليم و تربيت معارف اسلامى در مصر
شمرده مى شد به طنطا فرستاد.

درسهاى سنتى آن مدرسه، در عبده بى علاقگى ايجاد كرد و او به انديشه ترك تحصيل، نزد يكى از داييهاى
پدرش، شيخ درويش از طنطا فرار كرد. شيخ درويش مسلمانى عارف مسلك و زاهدى اهل عمل بود. عبده تنها
پانزده روز نزد او ماند. اما در اين مدّت اندك، تحوّلى شگرف در فكر و انديشه او بوجود آمد.

سلامت و
جذابيّت تعاليم اخلاقى شيخ درويش در كنار نگرش متفاوت او به ديندارى و مسلمانى، عبده را متأثر ساخت
و علاقه اى شديد به تعليم در او به وجود آورد. او پس از آن، براى تحصيل به طنطا بازگشت و پس از آن در
سال 1282 ه ق. به الازهر راه يافت.

آشنايى او با سيد جمال الدين اسدآبادى درسال 1287، مسير زندگى اش را
تغيير داد. عبده از محضر سيد درسهاى رياضى، فلسفه و كلام را فرا گرفت و ملازم او پا به عرصه اجتماع و
سياست نهاد، و با وجود كناره گيرى اش از سياست در سال هاى بعد، هيچگاه صحنه اجتماع را ترك نكرد.

فعاليتهاى او درزمينه سياست، اجتماع و تعليم و تربيت بسيار است. از اين ميان مى توان به كوششهاى او
در جهت اصلاح نظام آموزشى و فعاليتهاى او در مقام مفتى مصر براى بهبود وضع مردم نام برد. از او نوشته
هاى فراوانى هم به جا مانده است. از جمله، مجله عروة الوثقى كه به تقرير سيد جمال وتوسط عبده نوشته
مى شد و رسالة التوحيد كه حاصل تدريس او در ايام تبعيد در بيروت مى باشد.

تفسيرالمنار، تنها رساله تفسيرى او نيست بلكه آخرين و كاملترين آنهاست. تفسير سوره والعصر و جزء عمّ
و همچنين تفسير تعدادى از آيات قرآن بصورت پراكنده ديگر نوشته هاى تفسيرى او مى باشند. او متفكرى
نوانديش و مصلحى خيرخواه بود كه عمر خود را در اين راه صرف كرد.(3)

محمد رشيد رضا

نام كامل او محمد رشيد بن على رضا بن محمد شمس الدين است و در سال 1282 قمرى در يكى ازآبادى هاى شام، در
جنوب طرابلس به دنيا آمد. او تحصيلات خود را در طرابلس گذراند. آشنايى با مجله عروة الوثقى وى را كه
پيش از اين در جهت اصلاح عقايد مردم و نهى آنان از محرمات، كوشش ها كرده بود، به فعاليت هاى عميق تر
اجتماعى و سياسى كشانيد و وى را به شدت مريد سيدجمال وعبده ساخت.

محمد رشيد رضا در زمانى كه عبده
دوران تبعيد خود را در شام مى گذراند، دوبار به ديدار او نائل آمد و سرانجام در سال 1315 براى پيوستن به
عبده، به مصر مهاجرت كرد.

همان طور كه گفته شد، جلسات درس تفسير عبده به درخواست محمد رشيد رضا پا گرفت و تفسير المنار حاصل
يادداشت هاى او از اين جلسات و تعليقات او بر آنها است. رشيد رضا پس از فوت عبده و ناتمام ماندن
تفسيرش، از آيه 125 نساء به بعد، روش استاد را ادامه داد و با اندك تفاوتى به تفسير آيات بعدى همت
گمارد. اما او نيز به اتمام تفسير موفق نگشت و المنار باتفسيرآيه 52 سوره يوسف، خاتمه يافت. رشيد رضا
در سال 1354 قمرى درگذشت.(4)

تفسير الجواهر

تفسير جواهر اولين تفسير كامل قرآن در دوره معاصر و تنها تفسير كاملى است كه با نگرشى علمى به قرآن
تدوين شده است. اين تفسير، نوشته شيخ طنطاوى جوهرى است كه در سال 1287 قمرى در مصر متولد شد و تحصيلات
خود را در مراكز علميِ مختلف قاهره گذراند.

او نزديك به سى عنوان تأليف دارد كه درآنها توجه بسيارى
به علوم شده است. تفسير جواهر از آخرين نوشته هاى او است كه در سال 1356 قمرى، در 25 مجلد و يك مجلد
ملحقات نگارش آن پايان يافت. او درسال‏1358 قمرى در قاهره وفات يافت.(5)