عقل گرایی در تفاسیر قرن چهاردهم نسخه متنی

مفسران نمونه، همچون بسيارى ديگر از مفسران قرآن، به معجزه علميِ اين كتاب مقدس توجه داشته، در جاى
جاى تفسير خود، از آن ياد كرده اند(178) و بر حقايقى تأكيد نموده اند كه در زمان نزول وحى، ناشناخته
بوده و امروزه اثبات شده است.(179)

بر همين پايه نيز در مواردى با اميد به آينده، انتظار خود را از
يافته هاى آتيِ دانشمندان ابراز داشته اند تا چه بسا ديگر حقايق نهفته در آيه را روشن سازد.(180)

آن چه در بيان مفسران نمونه مى توان يافت، آن است كه آنان به دور از ديدگاه كلاميِ خداوند رخنه پوش ،
خداوند را نه در مجهولات و تاريكى ها، بلكه در آن چه از شگفتى هاى آفرينش و نظم آن به دست علم، بر ما
آشكار گرديده است، مى جويند.(181)

و در مواردى نيز كه علل طبيعيِ برخى پديده ها را هنوز كشف نشده مى
دانند، از آن بر قدرت خداوند، استدلال نمى كنند.(182)

1. الميزان، ج‏3، ص‏57.

2. همان، ج‏5، ص‏255.

3. همان، ج‏3، ص‏57.

4. همانانماز انسان را از هرزگى و زشتى باز مى دارد و ذكر خداوند بزرگ )مرتبه( تر است. سوره عنكبوت، آيه
45.

5. روزه بر شما واجب شد همان گونه كه بر گذشتگان شما واجب گرديد، باشد كه تقوا پيشه كنيد. سوره بقره،
آيه 83.

6. خداوند نمى خواهد بر شما حرجى قرار دهد، بلكه مى خواهد شما را پاك كند و نعمت خود را بر شما تمام و
كامل نمايد، باشد كه شكرگزارى كنيد. سوره مائده، آيه 6.

7. الميزان، ج‏5، ص‏256.

8. ادع الى سبيل ربك بالحكمة والموعظة الحسنة وجادلهم بالتى هى احسن.

9. الميزان، ج‏5، ص‏267؛ نيز ر.ك: ج‏12، ص‏371.

10. لقد كفر الذين قالوا ان اللّه هوالمسيح ابن مريم قل فمن يملك من اللّه شيئاً ان اراد ان يهلك
المسيح ابن مريم وامه ومن فى الأرض جميعاً.

11. سوره لقمان، آيه 13.

12. سوره غافر، آيه 28.

13. سوره طه، آيه 72.

14. الميزان، ج‏5، ص‏255.

15. همانااين قرآن به راهى رهنمون مى شود كه استوارترين و راست ترين راه است. سوره بنى اسرائيل، آيه 9.

16. الميزان، ج‏5، ص‏254.

17. آيا در قرآن تدبر نمى كنند كه اگر از نزد غير خداوند بود، در آن اختلاف بسيارى مى يافتند. سوره
نساء، آيه 82.

18. الميزان، ج‏3، ص‏84.

19. محمدحسين طباطبائى، وحى و قرآن، ص‏64.

20. الميزان، ج‏5، ص‏267 ،256 و 270.

21. همان، ص‏257.

22. همان،ص‏263.

23. همان، ج‏3، ص‏75.

24. همان، ج‏3، ص‏76.

25. همان، ج‏1، ص‏421.

26. محمدحسين طباطبائى، وحى و قرآن، ص‏88.

27. الميزان، ج‏3، ص‏59.

28. همان، ص‏57.

29. أ همانادر آفرينش آسمان ها و زمين أ. سوره بقره، آيه 164.

30. الميزان، ج‏1، ص‏396.

31. و در آنها آسمان هاماه را نورى و خورشيد را چراغى قرار داد. سوره نوح، آيه 16.

32. الميزان، ج‏20، ص‏32.

33. همان، ج‏1، ص‏398؛ ج‏3، ص‏135؛ ج‏19، ص‏147.

34. همان، ج‏1، ص‏398 و 399.

35. همان، ص‏396.

36. خورشيد تا قرارگاهش سير مى كند. سوره يس، آيه 38.

37. الميزان، ج‏17، ص‏89.

38. همان، ج‏3، ص‏146.

39. همان، ج‏1، ص‏353.

40. همان، ج‏12، ص‏146.

41. همان، ج‏4، ص‏141.

42. همان، ج‏7، ص‏77.

43. اين دو دريا با هم يك سان نيستند. يكى شيرين و گوارا و ديگرى شور و تلخ است و شما از هر دوى آنها گوشت
تازه گرفته و مى خوريد و زيورآلاتى استخراج مى كنيد كه آنها را بر تن مى كنيد أ. سوره فاطر، آيه 12.

44. الميزان، ج‏17، ص‏28.

45. براى ماه منازلى معين كرديم تا دوباره برگردد، مانند شاخه خرماى خشك شده هلالى شود. سوره يس، آيه
39.

46. الميزان، ج‏17، ص‏90.

47. همان، ج‏1، ص‏337 335؛ ج‏1، ص‏396؛ ج‏9، ص‏266؛ ج‏11، ص‏292؛ ج‏14، ص‏278؛ ج‏16، ص‏257؛ ج‏17، ص‏123 و 363.

48. همان، ج‏17، ص‏124.

49. همان، ج‏17، ص‏373.

50. همان، ج‏17، ص‏369.

51. همان، ص‏369.

52. همان، ص‏369.

53. براى مطالعه موارد ديگر، ر.ك: همان، ج‏17، ص‏365؛ ج‏19، ص‏351.

54. همان، ج‏17، ص‏124.

55. همان، ج‏12، ص‏141.

56. همان، ج‏10، ص‏149.

57. همان، ج‏16، ص‏256.

58. همان، ج‏16، ص‏256.

59. همان، ج‏4، ص‏134 و 144؛ ج‏16، ص‏258.

60. براى مشاهده موارد سست، ر.ك: همان، ج‏4، ص‏141؛ ج‏17، ص‏368.

61. همان، ج‏11، ص‏288.

62. همان، ج‏1، ص‏400.

63. آيا نمى بينيد كه پرندگان در فضاى آسمان مسخر هستند و جز خداوند نگاهشان نمى دارد.

64. الميزان، ج‏12، ص‏313؛ نيز ر.ك: ج‏15، ص‏227؛ ج‏19، ص‏359.

65. همان، ج‏11، ص‏94.

66. هماناتعداد ماه ها نزد خداوند، دوازده ماه است، در همان روزى كه آسمان ها و زمين را آفريد، در كتاب
او چنين بوده است. سوره توبه، آيه 36.

67. الميزان، ج‏9، ص‏237.

68. همان، ج‏3، ص‏351.

69. بگو: مشرق و مغرب از آن خدا است. سوره بقره، آيه 142.

70. الميزان، ج‏1، ص‏319.

71. آيا نمى بينيد كه خداوند چگونه هفت آسمان را طبقه طبقه بر روى هم آفريد؟ سوره نوح، آيه 15.

72. الميزان، ج‏20، ص‏43.

73. براى ماه منازلى معين كرديم تا دوباره برگردد، مانند شاخه خرماى خشك شده، هلالى شود. سوره يس،
آيه 39.

74. الميزان، ج‏17، ص‏90.

75. و از نشانه هاى او، آفرينش آسمان ها و زمين است.

76. الميزان، ج‏16، ص‏170.

77. أ وزيّنّا السماء الدنيا بمصابيح أ؛ و آسمان دنيا را با چراغ هايى آراستيم أ.

78. الميزان، ج‏17، ص‏363 و 364.

79. و خورشيد تا قرارگاهش سير مى كند. سوره يس، آيه 38.

80. الميزان، ج‏17، ص‏90.

81. همان، ج‏20، ص‏260.

82. همان، ج‏14، ص‏278.

83. همان، ج‏12، ص‏138.

84. همان، ج‏9، ص‏237؛ ج‏11، ص‏289 286؛ ج‏16، ص‏234؛ ج‏17، ص‏364.

85. بيان كننده هر چيزى.

86. الميزان، ج‏12، ص‏324.

87. همان، ج‏12، ص‏138.

88. آيا به پرندگان ننگريسته ايد كه در فضاى آسمان، رام شده اند أ. سوره نحل، آيه 79.

89. الميزان، ج‏12، ص‏313.

90. همان، ج‏11، ص‏289 286.

91. همان،ص‏286 و 289.

92. همان، ص‏313.

93. همان، ص‏289 286.

94. همان، ج‏19، ص‏359 و 360.

95. سوره لقمان، آيه 10.

96. سوره رعد، آيه 2.

97. الميزان، ج‏10، ص‏12؛ ج‏15، ص‏235؛ براى مشاهده موارد ديگر، ر.ك: ج‏10، ص 9 و 10؛ ج‏11، ص‏313؛ ج‏12،
ص‏138؛ ج‏14، ص‏401؛ ج‏15، ص‏236 ،233 و 237؛ ج‏16، ص‏234؛ ج‏17، ص‏29؛ ج‏18، ص‏157 ،156 و 356؛ ج‏19، ص‏359 ،350 و 360.

98. همان، ج‏1، ص‏113؛ ج‏8، ص‏147؛ ج‏10، ص 150 ،10 ،9 و 151؛ ج‏11، ص‏291 و 312؛ ج‏14، ص‏280 ،278 و 401؛ ج‏15، ص‏236
،232 و 237؛ ج‏16، ص‏244 ،234 و 245؛ ج‏17، ص‏345 ،237 ،29 و 364؛ ج‏18، ص‏157 و 356؛ ج‏19، ص‏359 ،350 ،146 ،100 ،99 و 360؛
ج‏20، ص‏190، ص‏275 ،274 و 297.

99. هماناآفرينش آسمان ها و زمين، از آفرينش مردم بزرگ تر است اما اكثر مردم نمى دانند.

100. الميزان، ج‏17، ص‏342.

101. سوره نازعات، آيه 27.

102. الميزان، ج‏20، ص‏189؛ نيز ر.ك: ج‏16، ص‏167؛ ج‏18، ص‏340 و 381.

103. همان، ج‏1، ص‏73 59.

104. و ارسلنا الرياح لواقح أ؛ و بادها را فرستاديم تا آبستن كننده ابرها يا گياهان باشند أ.

105. الميزان، ج‏12، ص‏146.

106. نمونه، ج‏18، ص‏140.

107. همان، ج‏11، ص‏243؛ ج‏19، ص‏268.

108. همان، ج‏2، ص‏323.

109. همان، ج‏26، ص‏191.

110. همان، ج‏11، ص‏43.

111. به راه پروردگارت با حكمت و پند هاى پسنديده فراخوان أ. سوره نحل، آيه 125.

112. همان، ج‏11، ص‏455.

113. همان، ج‏21، ص‏467.

114. همان، ج‏24، ص‏330 328؛ ج‏18، ص‏140.

115. همان، ص‏328 و 329؛ ج‏26، ص‏302.

116. همان، ج‏1، ص‏412؛ ج‏24، ص‏330.

117. بگو: شما را فقط به كلمه اى يگانه پند مى دهم و آن اين است كه دوگان دو گان و يكان يكان به كار
خداوند برخيزيد و سپس انديشه كنيد أ. سوره سبأ، آيه 46.

118. نمونه، ج‏18، ص‏135.

119. همان، ج‏2، ص‏294.

120. همان، ج 18، ص‏141 و 142؛ نيز، ج‏24، ص‏330.

121. افلا يتدبرون القرآن ولو كان من عند غيراللّه لوجدوا فيه اختلافاً كثيراً؛ آيا در معانى قرآن
نمى انديشند؟ و اگر از نزد كسى غير از خدا بود، در آن اختلاف بسيار مى يافتند.

122. همان، ج‏4، ص‏28.

123. همان، ج‏25، ص‏313.

124. همان، ج‏18، ص‏135.

125. همان آنان كه قول نيك و حق را مى شنوند و آن گاه از بهترين آن پيروى مى كنند أ. سوره زمر، آيه 18.

126. نمونه، ج‏19، ص‏412.

127. همان، ص‏413.

128. همان، ج‏18، ص‏136.

129. همان، ج‏24، ص‏331.

130. همان، ج‏18، ص‏248.

131. همان، ج‏24، ص‏128؛ نيز ج‏21، ص‏467؛ ج‏18، ص‏135.

132. همان، ج‏3، ص‏214.

133. همان، ج‏3، ص‏213 و 214.

134. همان، ج‏5، ص‏222 و 223؛ ج‏11، ص‏361 و 362؛ ج‏17، ص‏81.

135. همان، ج‏11، ص‏362.

136. همان، ج‏5، ص‏222 و 223؛ ج‏11، ص‏361 و 362.

137. همان، ج‏11، ص‏361 و 362؛ ج‏17، ص‏81.

138. همان، ج‏26، ص‏191.

139. همان، ج‏3، ص‏215، پاورقى.

140. همان، ج‏3، ص‏213 و 214.

141. همان،ج‏1، ص‏410؛ نيز ر.ك: ج‏1، ص‏409؛ ج‏3، ص‏214.

142. همان، ج‏16، ص‏393 و 394.

143. همان، ج‏26، ص‏389.

144. همان، ص‏20 18؛ ج‏16، ص‏400 398 و406 404؛ ج‏15، ص‏114.

145. همان، ج‏1، ص‏410؛ ج‏8، ص‏228؛ ج‏15، ص‏115 ،110 و564؛ ج‏16، ص‏146؛ ج‏26، ص‏22 25؛ ج‏27، ص‏39 و 52 50.

146. همان، ج 15، ص 115 و 116.

147. همان، ج 1، ص 411 و 412.

148. همان، ج‏21، ص‏231.

149. همان، ج‏10، ص‏111؛ ج‏17، ص‏29.

150. همان، ج‏11، پاورقى ص‏183؛ ج‏17، ص‏30.

151. همان، ج‏10، ص‏113 و 114؛ ج‏11، ص‏182 و 183؛ ج‏17، ص‏30؛ ج‏22، ص‏235.

152. همان، ج‏10، ص‏115 و 119؛ ج‏15، ص‏191؛ ج‏17، ص‏32؛ ج‏22، ص‏235.

153. همان، ج‏18، ص‏378.

154. همان، ج‏1، ص‏411 و 412.

155. همان، ص‏411؛ ج‏11، ص‏182.

156. همان، ج‏5، ص‏435 و 436.

157. همان، ج‏15، ص‏125 123.

158. همان، ص‏569 و 570.

159. همان، ج‏10، ص‏113.

160. همان، ج‏13، ص‏402 400؛ ج‏22، ص‏234.

161. همان، ج‏18، ص‏385 383؛ ج‏26، ص‏26.

162. همان، ج‏13، ص‏399؛ ج‏18، ص‏383 381 و 388.

163. همان، ج‏22، ص‏564 ،562 و 565.

164. همان، ج‏11، ص‏184 و 185؛ ج‏26، ص‏191 189.

165. همان، ج‏16، ص‏278 و 279.

166. همان، ج‏27، ص‏44.

167. همان، ج‏1، ص‏410.

168. همان، ج‏16، ص‏393 و 394؛ نيز براى موارد ديگر ر.ك: ج‏3، ص‏213 و 214؛، ج 21، ص‏228؛، ج‏22، ص‏331 و 332.

169. همان، ج‏15، ص‏125؛ ج‏26، ص‏25 و 26.

170. همان، ج‏3، ص‏215؛ ج‏10، ص‏111؛ ج‏11، ص‏183؛ ج‏26، ص‏26 و 27.

171. همان، ج‏26، ص‏391 389.

172. همان، ج‏10، ص‏341 338؛ ج‏11، ص‏308 - 298؛ ج‏22، ص‏565 562.

173. همان، ج‏27، ص‏22 18.

174. همان، ج‏10، ص‏340؛ ج‏11، ص‏41.

175. همان، ج‏16، ص‏400 398؛ ج‏21، ص‏231؛ ج‏22، ص‏234؛ ج 26، ص‏23 18؛ ج‏26، ص‏388.

176. همان، ج‏1، ص‏116؛ ج‏13، ص‏47 و 402 400؛ ج‏15، ص‏569 ،191 570؛ ج‏16، ص‏395 و 396؛ ج‏17، ص 29 و 32؛ ج‏18، ص‏388؛
ج‏22، ص‏332 ،331 و 565 562؛ ج‏26، ص‏148 و 391 389.

177. همان، ج‏14، ص‏130 و 131.

178. همان، ج‏5، ص‏436 ،435؛ ج‏10، ص‏115؛ ج‏11، ص‏182 و 183؛ ج‏18، ص‏388.

179. همان، ج‏8، ص‏227 و 228؛ ج‏10، ص‏111؛ ج‏13، ص‏399؛ ج‏17، ص‏30؛ ج 19، ص‏17؛ ج‏22، ص‏565؛ ج‏22، ص‏235.

180. همان، ج‏1، ص‏116؛ ج‏11، ص‏51؛ ج‏24، ص‏262؛ ج‏25، ص‏75؛ ج‏26، ص‏366.

181. همان، ج‏1، ص‏411 و 412؛ ج‏3، ص‏213 و 214؛ ج‏11، ص‏297؛ ج 15، ص‏125 123؛ ج‏16، ص‏393 و 394؛ ج‏22، ص‏235.

182. همان، ج‏16، ص‏404؛ ج‏26، ص‏18. البته در ج‏20، ص‏482 و 483، خلاف اين عمل كرده اند.