ملائكه و جن در بيان مفسران تفسير نمونه - عقل گرایی در تفاسیر قرن چهاردهم نسخه متنی

ملائكه و جن در بيان مفسران تفسير نمونه

خداوند متعال در قرآن كريم از هستى سخن مى گويد و از پديده ها و شگفتى هاى آن، و ما را فرا مى خواند تا
در آن چه در اطرافمان هست به دقت انديشه كنيم، در آب و باد وباران، در خورشيد و ماه،در ميوه هاى
رنگارنگ و زبان هاى گوناگون و نژادهاى مختلف؛ اما اين، همه آن چيزى نيست كه از هستى به ما مى نماياند.

خداوند جلوه اى ديگر از هستى را نيز به تصويرمى كشد و از موجوداتى ياد مى كند كه ما قادر به ديدن آنها
نيستيم، يعنى ملائكه و جن. گروه اول آنانى هستند كه بر ما گمارده شده اند تا اعمالمان را از نيك وبد
ثبت كنند، ما را از گزند حوادث تا رسيدن هنگام موعود حفظ كنند. آنان در سختى ها به ياريِ مؤمنان مى
شتابند و هم آنان در لحظه مرگ، به امر خداوند، جانمان را مى ستانند.

خداوند در قرآن كريم، اين موجودات را در سلسله علل امورى قرار مى دهد كه در طبيعت، چه بسا علل ماديِ
آن شناخته شده اند. حال چگونه مى توان جايگاه فرشتگان را در طبيعت تبيين كرد و از ماهيت و صفات آنها
چه مى توان گفت؟

آيا ما را به اين حقايق راهى هست؟

قرآن دراين باره تا به كجا پيش رفته است؟

ماهيت و صفات ملائكه

مؤلفان تفسير نمونه، فرشتگان را در شمار امور غيبى يى مى دانند كه خداوند در آيه 3 سوره بقره، ايمان
آورندگان به آنها را ستوده است(1) و در آيات 177 سوره بقره(2) و 136 سوره نساء(3) ايمان به آنها را همرديف
ايمان به خدا و معاد و نبوت قرار داده و بدين سان اهميت بنياديِ اين باور را به ما نمايانده است.(4)

اما اين موجودات را چگونه بايد شناخت تا بدانان ايمان آورد؟

مفسران نمونه براى اثبات وجود ملائكه،
به وحى استناد مى كنند، ولى در عين حال، تجربه شخصى را نيز در اين باره معتبر مى شمارند و مى نويسند:

البته عدم آگاهى از وجود اين فرشتگان از طريق حس يا از طريق علوم و دانش هاى طبيعى هرگز نمى تواند
دليل بر نفى آنها باشد؛ چراكه اين منحصر به مورد بحث ما نيست و قرآن مجيد و همچنين مذاهب ديگر، خبر از
امور فراوانى كه ماوراى حس انسان است داده اند كه بشر از طرق عادى نمى تواند از آنها آگاهى يابد.

از
اين گذشته همان گونه كه در بالا گفتيم، ما در زندگيِ روزانه خود، نشانه هاى واضحى را از وجود چنين
نيروى محافظى مى بينيم، و احساس مى كنيم كه در برابر بسيارى از حوادث مرگبار به طور اعجازآميزى نجات
مى يابيم كه تفسير و توجيه همه آنها از طريق عادى و يا حمل بر تصادف مشكل است.(5)

در اثبات صفات ملائكه نيز، به استناد اين كه آنها از جمله امور غيبى هستند، مجرد نقل را معتبر مى
شمارند و در برشمردن ويژگى هاى آنان به آن چه آيات قرآن و در مواردى، روايات اهل بيت برشمرده اند،
بسنده مى كنند و از مباحث عقلى و فلسفى در اين باره دورى مى گزينند.(6)

قرآن كريم در آيات متعددى به وجود ملائكه اشاره فرموده؛ اما به اختصار از آنها سخن گفته است و در اين
ميان، آن چه مى توان درباره ماهيت آنها به دست آورد، بسيار اندك است. مفسران نمونه نيز به تبع قرآن،
در اين باره بسيار كم سخن گفته اند. آن چه ايشان در تفسير آيه اول سوره فاطر نوشته اند، مفصل ترين بحث
در اين باره محسوب مى گردد.

آنان فرشتگان را موجوداتى عاقل و باشعور معرفى مى كنند كه نزد خداوند،
گرامى اند،(7) موجوداتى كه به استناد روايات نه غذا مى خورند، نه آب مى نوشند، نه خواب دارند و نه
ازدواج، آنها كه سستى و غفلت به ايشان راه ندارد،(8) بندگانى كه به بيان قرآن، پيوسته حمد و تسبيح
خداى را مى گويند و هيچ گاه از فرمان او سر برنمى تابند.(9)

با اين همه، داستان آفرينش آدم و سجده ملائكه، از برتريِ انسان ها به حسب استعداد تكامل، بر اين
موجودات گران قدر حكايت دارد.(10)

اما آنها در ميان خود نيز داراى مقامات و مراتب مختلفى هستند(11) كه
قرآن كريم با گوناگون شمردن آنها از لحاظ داشتن بال، تفاوت قدرت و تواناييِ فعاليت آنها را بيان مى
كند.(12)

با اين وصف، فرشتگان چگونه موجوداتى هستند؟

مفسران نمونه با توجه به اين اوصاف و آن چه پس از اين
درباره وظايف ملائكه نقل خواهيم كرد، نتيجه مى گيرند كه آنها نمى توانند از اين ماده كثيف عنصرى
باشند.