اعجاز علمى - عقل گرایی در تفاسیر قرن چهاردهم نسخه متنی

در موارد ديگر، در تفسير آيه و توضيح شگفتيِ اين پديده، مطالب

معمولى را مطرح مى كند و به مباحث دقيق علمى نمى پردازد. چنين مواردى در تفسير علامه بسيار است.(98)

درحالى كه آگاهى از اطلاعات علميِ جديد مى تواند تفسير ما را از بخشى از آيات قرآن تغيير دهد. نمونه
روشن آن را در بحث آسمان ها و شهاب ها شاهد بوديم. لذا بايد پرسيد كه اگر علامه يا ديگر مفسران از ديگر
يافته هاى علم نيز اطلاع داشتند، آيا تفسيرشان از آيات ديگر نيز تغيير نمى كرد؟

و آيا مى توان مراد
برخى از آيات را بدون تبيين علمى فهميد؟

خداوند در آيه 57 سوره مؤمنون مى فرمايد:

لخلق السموات
والارض اكبر من خلق الناس ولكن اكثر الناس لايعلمون.(99)

علامه هيچ توضيحى درباره علت اكبر بودن
نداده،(100) حال آن كه بدون اين تبيين، احتجاج آيه كامل نيست.

در آيه ديگرى نيز آمده است:

... أنتم ا
شد خلقاً ام السماء بنيها.(101)

تفسير اين آيه بدون مدد گرفتن از يافته هاى علم، كامل نخواهد بود. علامه
هم توضيحى درباره اشد خلقاً( نمى دهد.(102) اين آيات از جمله آياتى هستند كه شايد اصلاً بدون تبيين
علمى، مراد از آنها به دست نيايد. البته اين امكان نيز وجود دارد كه علامه به علت عدم آشناييِ گسترده
با علوم جديد، به اين گونه مباحث نپرداخته، نه اين كه آن را لازم ندانسته باشد.

اعجاز علمى

در پايان اين قسمت، اشاره به يك موضوع، كه در تفسير علامه از آيات علمى جلب نظر مى كند، مفيد مى
نمايد. ايشان در بحث از وجوه اعجاز قرآن، اشاره مختصرى به اعجاز علميِ آن مى كند.(103) دانش جديد در
بسيارى از موارد، برداشت هاى مفسران گذشته را از آيات علمى دگرگون كرده و جلوه هاى نوينى از آيات را
پديدار ساخته است كه با كشفيات نوين هماهنگ تر است.

مفسران متأخر در تفسيراين آيات، مكرراً به اين
ويژگيِ شگفت قرآن اشاره كرده اند و آن را دليلى گويا بر اعجاز اين كتاب الهى دانسته اند. اما علامه
تقريباً در هيچ موردى اين مسئله را گوشزد نمى كند و آن چه در ذيل آيه 22 سوره حجر(104) آورده اند، بنابر
استقصاى اين تحقيق، يك مورد منحصر به فرد است.

ايشان مى گويد:

... و اين خود يكى از دقايق علميِ امروز است كه قرآن كريم گوى سبقت را در آن از همه آكادمى هاى علميِ
جهان ربوده است. و كشف اين اسرار در چهارده قرن پيش، در قرآن كريم، دست كمى از معجزه ندارد، بلكه همان
معجزه است.(105)

عقل و علم در بيان مفسران تفسير نمونه

جايگاه عقل از ديدگاه مفسران تفسير نمونه

مفسران تفسير نمونه به جايگاه والاى عقل درقرآن توجه دارند كه در انتهاى بسيارى از آياتش مردم را به
تفكر و انديشه فرا مى خواند و در جاى جاى آن به فقه و فهم( قرآن دعوت مى كند.(106) آنان هدف از فرو
فرستادن اين كتاب بزرگ را اين مى دانند كه آياتش سرچشمه فكر و انديشه ومايه بيدارى وجدان ها گردد(107)

تا بدان جا كه يكى از علل وجود متشابهات(108) و برخى سوگندهاى مبهم(109) در قرآن را اين مى دانند كه افكار
و انديشه ها را به حركت درآورد و نهضتى فكرى را در ميان مردم موجب گردد كه اين موارد به مسائل فكرى
پيچيده اى مى ماند كه براى تقويت افكار انديشمندان طرح شده تا بيش تر بينديشند و مسائل را دقيق تر
بررسى كنند.

از ديدگاه مفسران نمونه، جايگاه خرد در اسلام، آن قدر بلند است كه در كتاب مقدسش حقيقتى ناگشودنى
وجود ندارد. آنان در تفسير آيات 18 - 17 سوره حجر، ضمن طرح نظرات مفسران مختلف، برداشت سيد قطب را، كه
قائل به توقف در فهم اين آيات است و از درك آن اظهار عجز مى نمايد، نقدكرده و مى نويسند:

... نبايد ترديد داشت كه قرآن يك كتاب بزرگ انسان سازى، تربيت و زندگى است. مطلبى كه به حيات انسان ها
ارتباطى نداشته باشد، هرگز در آن مطرح نشده است. همه آن درس است، درس زندگى.

به علاوه هيچ كس نمى
تواند اين سخن را بپذيرد كه در قرآن حقايق ناگشودنى وجود داشته باشد.

مگر قرآن نور و كتاب مبين نيست؟

و مگر براى فهم و تدبر و هدايت مردم نازل نشده؟

پس چگونه فهم اين آيات به ما ارتباط ندارد؟(110)

مفسران نمونه در بحث از آيه مباركه:

ادع الى سبيل ربك بالحكمة والموعظة الحسنة ...(111)

نخستين گام در
دعوت به سوى حق را استفاده از منطق صحيح و استدلال هاى حساب شده و چنگ انداختن به درون فكر و انديشه
مردم و به حركت درآوردن آن و بيدار ساختن عقل هاى خفته مى دانند.(112)