علم كسبى و قدرتى - عرفان اسلامی جلد 10

وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْماً [441] .

و از پيشگاه خود دانشى ويژه به او آموخته بوديم .

و جاى ديگر فرمود :

وَلُوطاً آتَيْنَاهُ حُكْماً وَعِلْماً [442] .

و به لوط ، حكمت و دانش داديم .

و گفت :

وَلَقَدْ آتَيْنَا دَاوُدَ وَسُلَيْمَـانَ عِلْماً [443] .

و يقيناً ما به داود و سليمان ، دانش [ ويژه ] داديم .

و در حق بهتر و مهتر عالم فرمود :

وَعَلَّمَكَ مَا لَمْ تَكُن تَعْلَمُ [444] .

و خدا كتاب و حكمت را بر تو نازل كرد .

و اين علم قطره‏اى است از بحر محيط علم قديم كه آن صفت پاك خداوندى است جلّ جلاله ، هم چون صفت‏هاى ديگر چون حيات و قدرت و سمع و بصر و كلام و امثال آن .

علم كسبى و قدرتى

و هم چنان كه روح و جسم آدم صفى عليه‏السلام از قدرت و حكمت در وجود آمد اين علم كه منبع اخلاق او بود ، هم برآن ترتيب به دو قسم نازل شد :

1 ـ كسبى .

2 ـ قدرتى .

آنچه قدرتى بود بر عطاى محض بى‏علّت تعلّق گرفت و آنچه حكمتى بود به جهد و كسب مردم حواله گشت .

قسم عطايى انبيا را آمد و بس .

اين قسم كه كسبى بود بر جمله ذريت بنى آدم به نسبت مراتبى كه در اصل خلقت با سرشت هر يكى همراه است منقسم گشت و اگرچه همه اوليا را به قدر متابعت انبيا از قسم عطايى نيز حظّى بود ، اما قاعده سلوك از براى ايشان اقوى است كه :

مَا اتَّخَذَ اللّهُ وَلِيًّا جاهِلاً قَطُّ .

خداوند هرگز مقام ولايت را به انسان جاهل نمى‏سپارد .

و اين از آن است كه سلوك روش نفس است كه علم كسبى تعلّق بدو دارد .

هم چنان كه علم عطايى تعلّق به روح دارد و چون نفس از عالم حكمت در وجود آمده است به واسطه احتياج ، لاجرم تحصيل علم كسبى او را بى‏سبب ميسّر نگردد و روح چون از عالم قدرت آمد از سبب مستغنى است و هميشه فيض از علم ازل مى‏پذيرد و بى‏واسطه و :

إِنَّكَ لَتُلَقَّى الْقُرْآنَ مِن لَدُنْ حَكِيمٍ عَلِيمٍ [445] .

يقيناً تو قرآن را از نزد حكيمى دانا فرا مى‏گيرى .

اشاره بدين معناست .

علم دين ، اشرف تمام علوم و مافوق همه دانش‏هاست ، اين علم علّت خير دنيا و آخرت براى متعلّم آن است و متعلّم علم دين در پيشگاه حضرت ربوبى از ارزشى مافوق تمام ارزش‏ها برخوردار است ، تا جايى كه در كتاب علم « الكافى » آمده :

موجودات برّى و بحرى براى طالب علم دين استغفار مى‏كنند[446] و اگر اين چنين دانش آموزى در مسير طلب علم بميرد شهيد از دنيا رفته است[447] !

الهى ! در مرحله اوّل قلب ما را از تمام آلودگى‏ها پاك كن و نفس ما را به راه تزكيه هدايت فرما و روح ما را از حجاب‏هاى ظلمانى نجات بخش ، آن گاه توفيق فهم علم دين و عمل به آن به ما مرحمت فرما كه راهى براى درك فيض و تحصيل سعادت دارين و جلب رضا و خشنودى تو جز اين راه وجود ندارد .