قاموس قرآن جلد 6

أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ‏

مائده: 3.

اگر از اين آيه الْيَوْمَ يَئِسَ تا دِيناً برداشته شود ضررى بحكم آيه و مضمون آن ابدا نخواهد داشت و اينطور ميشود ذلِكُمْ فِسْقٌ ... فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ يعنى ميته، خون، گوشت خوك و ... بر شما حرام شد و آنها فسق‏اند ولى هر كه در قحطى مضطرّ شد مانعى ندارد كه بخورد.

در سوره بقره نظير اين آيه آمده بدون الْيَوْمَ يَئِسَ ... دِيناً و آن اين است إِنَّما حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَ ما أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللَّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ باغٍ وَ لا عادٍ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ بقره: 173. و نيز سوره نحل:

115.

از اينجاست كه در الميزان گويد:

آنچه گفته شد نتيجه ميدهد كه «الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ ... دِيناً» كلام معترضى است در وسط اين آيه قرار گرفته و آيه در دلالت و بيانش احتياجى بآن ندارد، خواه بگوئيم از اول نزول در وسط آيه نازل شده يا بگوئيم رسول خدا صلّى الله عليه وآله دستور داده در وسط آيه بنويسند يا بگوئيم در وقت تأليف قرآن آنرا در وسط آيه قرار داده‏اند زيرا هيچ يك از اين احتمالات در جمله معترضه بودن آن اثرى ندارد ...

نگارنده گويد: مؤيّد اين مطلب آنست كه در روايات و تفاسير از نزول مستقلّ آن سخن گفته‏اند بدون آنكه نظرى بصدر و ذيل آيه داشته باشند. مثلا واحدى در اسباب النزول از طارق بن شهاب از عمر بن الخطاب نقل كرده كه «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ ...»

در عصر روز عرفه كه روز جمعه بود نازل گرديد ايضا بخارى و ترمذى در صحيح خود كتاب تفسير و نيز در تفسير ابن كثير و المنار و تفسير خازن.

همه در باره نزول مستقلّ آيه بحث كرده‏اند.

نتيجه اينكه: نزول مستقلّ اين آيه حتمى است و بودنش در ضمن آيه