قاموس قرآن جلد 6

(عبد مكاتب) آنرا گويند كه آقايش با وى قرار گذاشته بشرط پرداخت مبلغى آزادش كند وَ الَّذِينَ يَبْتَغُونَ الْكِتابَ مِمَّا مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ فَكاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِيهِمْ خَيْراً وَ آتُوهُمْ مِنْ مالِ اللَّهِ الَّذِي آتاكُمْ ... نور: 33.

از مملوكان شما آنانكه طالب مكاتبه‏اند اگر در آنها صلاحيّت احراز كرديد مكاتبه كنيد و از مال خدا (زكوة) بآنها بدهيد.

چون يك سهم از زكوة در آزاد كردن مملوكان است لذا ميشود مال مكاتبه‏اى را از سهم زكوة داد يا حساب و اسقاط كرد عياشى ذيل آيه إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساكِينِ ... از امام صادق عليه السّلام نقل كرده در باره مكاتبى كه مقدارى از مال مكاتبه را داده و از بقيّه ناتوان گشته فرمود:

از مال صدقه تأديه ميشود كه خدا در كتابش فرمايد: «وَ فِي الرِّقابِ».

در اينجا بعضى از آيات را كه لفظ كتاب در آنها آمده بررسى ميكنيم: ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فِيهِ هُدىً لِلْمُتَّقِينَ بقره: 2. پيش از آنكه تمام قرآن نازل و جمع شود چندين بار لفظ كتاب بر آن اطلاق شده مثل آيه فوق و مثل هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ آل عمران: 7. كِتابٌ أُنْزِلَ إِلَيْكَ فَلا يَكُنْ فِي صَدْرِكَ حَرَجٌ مِنْهُ اعراف: 2. و غيره.

آيا مراد از «ذلِكَ الْكِتابُ- الكتاب- كِتابٌ أُنْزِلَ إِلَيْكَ» تمام قرآن است يا همان سوره؟ و چرا بآن پيش از نوشته شدن و تدوين

گشتن كتاب اطلاق شده؟

در اينجا دو وجه هست يكى اينكه مراد از كتاب كلام است و از راغب نقل كرديم كه بكلام كتاب گفته ميشود.

ديگرى قول المنار است كه ذيل «ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فِيهِ» گويد: عدم نزول همه قرآن مانع از «ذلِكَ الْكِتابُ» گفتن نيست زيرا قسمت مهمّى از آن نازل شده بود و اشاره بهمه قرآن با آنكه فقط مقدارى نازل شده اشاره است كه خدا وعده كتاب كامل را كه