قاموس قرآن جلد 6

بآنحضرت داده بود بانجام خواهد بآنحضرت داده بود بانجام خواهد رساند.

بنظر نگارنده: مراد از ذلك الكتاب و الكتاب در اينگونه آيات اشاره است بآنچه در آنوقت نازل شده بود و آنچه در علم خدا بود كه در آينده نازل شود. و يا اشاره است بآنچه نازل شده بود و آنچه در قلب رسول خدا صلّى الله عليه وآله بود بنا بر آنكه قرآن همگى يكدفعه بقلب آنحضرت نازل شده است و در «نزل» انشاء اللّه خواهد آمد.

على هذا مراد از كتاب همه قرآن است نه بعضى و نه سوره‏اى از آن.

چنانكه المنار گفته است.

يا أَهْلَ الْكِتابِ لِمَ تَكْفُرُونَ بِآياتِ اللَّهِ آل عمران: 70. مراد از كتاب در اينگونه آيات تورات و انجيل است و اهل كتاب همان يهود و نصارى‏اند در «صابى» گذشت كه ظاهرا صابئين نيز اهل كتاب هستند، مجوس را نيز در احكام باهل كتاب لاحق كرده‏اند ولى ظاهرا مجوس بنا بر روايات اهل كتابند نه اينكه از آيات منظور باشند.

وَ يُزَكِّيكُمْ وَ يُعَلِّمُكُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ بقره: 151. ظاهرا مراد از كتاب احكام و از حكمت درك و تفكّر است چنانكه در «حكمت» گفته‏ايم.

وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا طائِرٍ يَطِيرُ بِجَناحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثالُكُمْ ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْ‏ءٍ ثُمَّ إِلى‏ رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ انعام: 38.

ممكن است مراد از كتاب، خلقت و تكوين باشد يعنى: ما در تكوين و خلقت عالم ابدا كوتاهى نكرده‏ايم و آنچه براى هر موجود و هر جنبنده لازم بود از نظر دور نداشته و بوى عنايت كرده‏ايم.

و اگر مراد از كتاب قرآن باشد معنى چنين ميشود: ما در قرآن كه براى هدايت مردم نازل شده در بيان و اشاره بآنچه در هدايت و راهنمائى مردم لازم بوده كوتاهى نكرده‏ايم و از جمله جامعه جنبندگان و زندگى اجتماعى آنها را يادآورى ميكنيم كه