علم، عقل، دین نسخه متنی

افلاطون درباره «موجود بما هو موجود» بود؛ اگرچه بعضي بزرگان مانند ابن سينا و فارابي و غيره توضيحات و تغييراتي هم دادهاند؛ ولي ريشه و اصول تفكرات ابن سينا و فارابي(1) (و مولف اسفار)، از ارسطو و افلاطون است.

1- صدر الدين، محمد بن ابراهيم شيرازي قوامي كه مردم او را ملاصدرا و شاگردانش او را صدر المتألهين مينامند، در سال 1050 در بصره فوت كرده است و تولد او معلوم نيست؛ ولي ظاهرا بيش از هفتاد سال زندگي كرده است.او در زمان صفويه از شيراز براي كسب علم به حوزه علميّه اصفهان آمد و از شاگردان مرحوم شيخ بهاء الدين عاملي(953-1031) و سيد محمد باقر ميرداماد بود. او به فلسفه اشتياق داشت.

براي
او سه دوره زندگي را مطرح كرده اند: 1- دوران تحصيل علوم فلسفه و كلام 2- دوره عزلت نشيني و عبادت محض، كه گفتهاند حدود پانزده سال طول كشيد و در روستاي كهك قم بود 3- دوره تاليف؛ در اين دوره كتاب «اسفار» را كه اولين اقدام او بعد از دوره عزلت بود، تاليف نمود و قبلا هيچ كتابي ننوشته بود، جز سه رساله. او در آخر عمر «شواهد الربوبية» را نوشت. ملاصدرا 33 كتاب و اثر علمي برجاي گذاشت.و معروفترين كتاب او، «اسفار اربعه» است كه آن را «الحكمة المتعالية» في الاسفار العقلية نيز گويند. براي اطلاع بيشتر به مقدمة ج1 اسفار اثر محمد رضا مظفرمراجعه شود.

نظري بر كتاب اسفار:

كتاب «اسفار اربعه» در واقع، مادر ساير كتابهاي او است. عمده گفتههايش در اين كتاب است. نامبرده از پيروان ارسطو و افلاطون بوده و در اين كتاب آراء افلاطوني و آراء ارسطوئي را كه با هم متضاد بودند، به گونهاي جمع كرده و نيز كوشيده است با آوردن آيات و رواياتي، مطابقت فلسفهاش را با شرع مقدس نشان دهد و به عبارت ديگر، ميان فلسفه و كلام جمع نمايد. كتاب نامبرده دايره المعارفي است از نظريات فلاسفه قديم مشاء و اشراق؛ اما از آنجا كه در آن روزها رسانه‌هاي جهاني فعال نبودند، چاپ و انتشار كتاب هم به زحمت انجام مي‌گرفت، مراكز علمي ايران، اطلاعاتي از فلسفه جديد غرب نداشتند. لذا در كتاب اسفار كه دائر?المعارف فلسف? قديم است، از فلسفه جديد غرب، هيچ خبري نيست.

اين در حالي است که «فلسفه جديد»، فلسفه ارسطوئي و افلاطوني را به چالش كشيده و بالاخص در اين زمان كه تضاد ميان «فلسفه قديم»( ارسطوئي - افلاطوني) با «علوم جديد»، بر اين چالش مهر تاييد زده است. در اين زمان و نزد جوانان با سواد امروز، نه مُثُل موهوم افلاطوني، جايگاهي دارد و نه عقول عشره مشائيان و نه افلاکي ازلي و نه افلاكي كه داراي عقل، روح و اراده، باشند جايي دارند؛ و نه

مقولات عشر، جنس الاجناس محسوب ميشوند و نه ساير امور مشابه، كه عمدتاً فلسفه اسفار بر آنها بنا شده است. در اين كتاب علاوه بر آنکه ضعف پيشفرضها و تناقضات موجود در نظريات مشاء و اشراق، رفع نگرديده است، بلكه بخاطر جمع ميان نظريات مشاء و اشراق، غالباً تناقضات جديدي را به وجود آورده است؛ ولي در هر حال مرحوم ملاصدرا بسيار كوشا، زحمت كش، علاقمند به ذوق و فلسفه بوده كه مي‌توان گفت در اين جهت نزد اقران خود، كم نظير يا بي نظير بوده است.