علم، عقل، دین نسخه متنی

مي‌كند(تعصم مراعاتها الفكر عن الخطأ) . غالب كساني كه منطق درس مي‌دهند، الان هم به اين تعريف، اعتقاد دارند. اما واقعا چنين نيست؛ مراعات منطق ارسطو، فكر را از خطا حفظ نمي‌كند؛ غربي?ها مي‌گويند چنين نيست و ارسطوئيان جواب مي‌دهند كه: «اگر اشتباه كردي به جهت اين بوده است كه به منطق ارسطويي به طور كامل عمل نكرده?ايد؛ امّا اگر كامل و درست به ضوابط برهان ارسطوئي، عمل كنيد، اشتباه نمي‌كنيد». غربي ها در پاسخ ارسطوئيان مي‌گويند: «اگر درست و كامل هم، به منطق ارسطو عمل كني، باز فكر از خطا حفظ نمي‌شود.

زيرا آن طور كه ارسطو گفته، صورت برهان، عبارت است از قياس، و ماده آن، يقينيات شش گانه است. يقينيات ششگانه عبارتند از: حسيات، حدسيات، تجربيات، متواترات، فطريات و اوليات. اما اوليات؛ مثل قضيه «اجتماع نقيضين محال است». اين نوع قضايا تعدادشان خيلي كم است. اگر هم در قياس بيايد، كبري قرار مي‌گيرد و صغراي برهان از حس، حدس يا تجربه خواهد بود. قضاياي حسي يا حدسي يا تجربي هم، همه خطاپذير هستند.

نتيجه برهان هم تابع اخس مقدمتين است؛ پس برهان ارسطويي، خطاپذير است چون در حسيات و حدسيات و تجربيات، امكان خطا وجود دارد و در نتيجه منطق ارسطويي، فكر را از خطا حفظ نمي‌كند».
ارسطو با همين منطق، با دو دانشمند قبل از خود مخالفت كرد. اولي ذيمقراطيس است كه نظريه اتم را داد و گفت: «جسم از ذرات ريزي تشكيل شده است كه بين آن فاصله