علم، عقل، دین نسخه متنی

براي خداوند، اراده به معناي ايجاد، هيچ زحمتي ندارد. اراده تكويني او، عين ايجاد است. اراده تكويني خدا هم عين فعل است. همچون ما كه در ذهن خود نقشه‌اي، را مي‌كشيم، يا در ذهن خود به سخنراني مي‌پردازيم. آن ساختمان، در ذهن چندان زحمتي ندارد؛ بلكه به‌محض آن‌كه بخواهيم چيزي را تصور كنيم و اراده تجسّم كنيم، بلافاصله تجسم مي‌كنيم. زيرا در فاعل مختار، هيچ چيزي بدون انتخاب و اراده انجام نمي‌گيرد.

اين كه در مورد خدا بعضي از ارسطوئيان گفته‌اند، اراده تكويني و اجراء فعل هم، همان علم است، درست نيست. شأن علم ايجاد كردن نيست. آقاي مصباح هم به اين مطلب كه شان علم ايجاد نيست، در آموزش فلسفه‌اشاره مي‌كند(1)، بنابراين «علم»، در خدا هم علت (بي‌واسطه) وجود اشياء در خارج نيست. ايجاد اشياء در خارج، مسلماً اراده فعلي لازم دارد.

در جلد دهم بحار الانوار، باب مناظرات الرضا عليه السلام، مناظره حضرت امام رضا با سليمان، متكلم خراسان، در مورد اراده خدا آمده است كه مفصل و بسيار جالب است. سليمان متكلم خراسان، ارادة خدا را همان علم او مي‌دانست:

....سليمان گفت: اراده خدا، علم خدا است.

امام رضا عليه السلام فرمود: اي جاهل، پس اگر خداوند چيزي را بداند، آن را اراده كرده است؟

سليمان گفت: آري.

1. در مقوله كيف از مقولات عشر؛ و نيز ر.ك تعليقه شماره 181.