علم، عقل، دین نسخه متنی

«چون افلاك قديم است، به حيث قديم بودنش با خدا رابطه دارد و از حيث اين كه هر دور آن، حادث است، با حوادث رابطه دارد».

- اما الان، علم ثابت كرده كه نه افلاك و نه «خورشيد، ماه، زمين و ستارگان»، هيچ كدام قديم نيستند. چند تُن از انرژي خورشيد در هر روز كم مي‌شود تا زماني كه خاموش شود. قرآن هم ميفرمايد: <إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ» (1)يعني روزي كه خورشيد در هم پيچيده (خاموش) مي‌شود.

اما اينك به سراغ علم كلام مي‌رويم.
كلام قابل دفاع است؛ اما اينجا هم بعضي، اشكالاتي بر علم كلام وارد كرده‌اند؛ مثلا دربارهي برهان نظم، هفت اشكال مطرح كردهاند كه بايد آنها را جواب داد. اين اشكالها بر پيشفرضهاي برهان نظم است و هيچ علمي نميتواند از پيش فرض خود، دفاع كند.

1

- يكي از پيشفرضهاي اين برهان، قانون عليت است. هيوم(2) اين قانون را

1- سوره تكوير، آيه 1.

2- هيوم در قانون عليت به ارسطوئيان اشكال ميكند كه: ارسطوئيان در بيان قانون عليت، مصادره به مطلوب ميكنند. مثل همين اشكال را مرحوم شهيد صدر در كتاب استقرائش به اسفار و روش رئاليسم دارد. ايشان ميگويد: اين دو كتاب در بيان قانون عليت دچار مصادره به مطلوب شدهاند و از تبيين قانون عليت ناتوان شد. شهيد صدر در كتاب استقراء تلاش ميكند از طريق احتمالات، قانون عليت را اثبات كند، تا اثبات خدا به معني خالق عالم ممكن شود. ولي استدلال شهيد صدر نيز بياشكال نيست و محققين در كتابهايشان آن را نقد كردهاند و ثابت كردهاند كه علم و يقين عرفي و روانشناسي، با علم واقعي

و يقين صد در صد كه عقلا احتمال خطا در آن نباشد، فرق مي‌كند. حساب احتمالات آقاي صدر از اثبات اين يقين صد درصد، درباره «قانون عليت»، ناتوان است. پس اسفار و روش رئاليسم و كتاب الاستقراء از توضيح صحيح قانون عليت عاجزند.

حال آنكه قانون عليت زير بناي فلسفه آنها را تشكيل مي‌دهد و با فرو ريختن قانون عليت تمام بناهاي اسفار وروش رئاليسم و الاستقراء فرو ميريزد.