علم، عقل، دین نسخه متنی

تجربه نكرده‌ايم. ما تا به حال نديده‌ايم، شايد جهان به گونه‌اي ديگر، پديدار شده است. ما تا محدوده‌اي كه عليت حسي را تجربه كرده‌ايم، مي‌توانيم از قانون عليت، استفاده كنيم؛ ولي بيش از آن، مجاز نيستيم. هيوم قانون عليت را تجربي، استقرائي مي‌داند. او مي‌گويد: تكرار در يك تجربه، عادتي را در انسان ايجاد مي‌كند كه آن عادت «قانون عليت» خوانده مي‌شود.

3 - سومين كسي كه قانون عليت را بر اساس استقراء مي‌داند، مرحوم شهيد صدر است.(1) ايشان در كتاب الاستقراء اين نظريه را مطرح مي‌نمايد. و شهيد صدر مي‌نويسد: مرحوم ملاصدرا و مرحوم علامه طباطبائي و. .. در قانون عليت به مصادره به مطلوب، دچار شده‌اند.(2) لذا شهيد صدر كه چنين مي‌بيند، از راه استقراء وارد مي‌شود تا قانون عليت را از طريق استقراء ثابت نموده تا منجر به

1- مرحوم شهيد صدر منكر بداهت عقلي قانون عليت، بهمعني عقليآن نيست؛ لكن معتقد است از راه تجربه هم ميتوان قانون عليت را اثبات كرد. مقصود ايشان همان حساب احتمالات ميباشد.

- ترجمه الاستقراء، فهري، دو جلدي جلد اول، آخر صفحه 116:. .. «ما با هيوم فقط در اينكه قانون عليت را به عنوان يك قضيه عقلي قبلي قبول ندارد، مخالف نيستيم، بلكه در اينكه معتقد است نميشود با تجربه براي قانون عليت، استدلال (براي اثبات خدا) كرد، نيز اختلاف داريم».

2 - همان، ترجمه الستفراء صفحه 114 تا 116، (بهنقل از ملاصدرا در اسفار، جلد دوم، صفحه 131، و نيز به نقل از گفتار مرحوم علامه طباطبائي از كتاب اصول فلسفه و روش رئاليسم، ج 3، صفحه 180) سپس مرحوم صدر استدلال اسفار و روش رئاليستم را نقد ميکند.