علم، عقل، دین نسخه متنی

است اما در «علت هاي طبيعي» همچون آتش و يا افعال حيوانات در غير انسان که فاعل مختار نيستند اراده حيوانات تنها بخاطر طبيعت آنها انجام مي‌گيرد و فعل شان لازمه اصل وجودشان و غرائزشان بطور اضطراري و وجوبي از آنها سر مي‌زند نه بخاطر آزادي ميان انتخاب طرف ميل غريزي، يا طرف راهنمايي عقلي.

«مرحوم علامه طباطبائي» که پيرو فيلسوفان ارسطوئي و افلاطوني است گويا متوجه اين فرق اساسي ميان «فاعل مختار» و «فاعل موجب»، نشده و لذا اختيار را به معني اراده مي‌گيرد که در حيوانات بطور غريزي و بدون اختيار سر مي‌زند و نيز فرقي ميان «فعل فاعل مختار بعد از انجام اراده» که واجب و ضروري است (و خداوند ميفرمايد: إذا أرادَ الله شَيئآ إن يَقُول لَهُ كُن فَيَكُون) با «انتخاب قبل از اراده که براساس آزادي و صرفاً اولويت مي‌تواند رخ دهد» نمي‌گذارد. علاوه بر آنکه در جائي که اصل فعل راجح باشد اما مصاديق نسبت به هم بدون ترجيح باشند گفتيم فاعل مختار يکي از مصاديق بدون ترجيح را خود انتخاب مي‌کند و ايجاد مي‌نمايد اما اين، نسبت به خداوندي است که هرگز ترجيح بدون مرجّح نمي‌کند و هميشه در جائي که راجح باشد راجح را انتخاب مي‌کند. اما انسانها که در مواردي ميان غريزه شهواني خود و حقوق طبيعي عقل، قرار مي‌گيرند چه بسا حقوق طبيعي عقل را ترک و منافع شخصي مادي و حيواني را انتخاب مي‌کنند که انتخابي مرجوح است و لذا عقلاً مورد ملامت و چه بسا مستحّق مجازات بر اعمال شان مي‌گردند و اين استحقاق مجازات نشانه آزادي واقعي و عدم موجيت آنها است و اينکه