علم، عقل، دین نسخه متنی

بر اساس عليت ارسطويي که تعميم سنخيت ميان علت و معلول حتي ميان خالق و مخلوق بود دچار تناقض در درون شد و از توجيه «ربط ميان حادث و قديم» در مانده بود و اشراقيان نيز درباره خدا، وضعي بهتر از ارسطوئيان، نداشتند زيرا اعتقاد به «وحدت وجود» که اشراقيان بر آن هستند و مستلزم تناقض بود وضعي بهتر از وضع ارسطوئيان نداشت و ندارد. و اعتقاد به خدا بنا بر مسلک ارسطوئيان و اشراقيان، اعتقادي نامعقول مي‌نمود و لذا بعضي از کليسائيان و خداپرستان غرب به جدايي ميان عقل و دين، معتقد شدند و ايمان را امري، تنها قلبي در مقابل فلسفه که امري، تنها عقلي است مي‌دانستند.

اعتقاد به «روح» هم به عنوان جوهري مجرد بنا بر مسلک ارسطويي و افلاطوني بمعني فوق زمان و مکان هم، وضعي بهتر از وضع اعتقاد به خدا نداشت زيرا در درون چنين جوهري فوق زمان و مکان، تناقض است آنطور که هابز و ديگران متوجه آن شده اند که اعتقاد به جوهر بودن با اعتقاد به نامحدود بودن و فوق زمان و مکان بودن، اعتقادي در درون متناقض است.

همچنانکه اعتقاد به اينکه بنابر مسلک واقعي خود ارسطو، روح خاصيتي از جسم است بنابراين، با تباين خواص ذهن و جسم، که دکارت آنرا مفصلاً بيان کرده است، قابل تصور نبود زيرا آنطور که دکارت ميگويد: «جسم»، قابل تقسيم و فاقد فهم و اختيار است در حاليکه «ذهن» غير قابل تقسيم و داراي فهم و اختيار است بالاخص پس از کشف «اتم» مبني بر اينکه اجزاء اتم يعني الکترون و پروتون بدون داشتن فهم و اختيار، پيرو قوانين جبري فيزيک و شيمي هستند بيش از