علم، عقل، دین نسخه متنی

مي‌شود، اين است كه ايشان نيز از مخالفان «وحدت وجود»، و نيز مخالف نظر آنان كه مخلوقات را داخل خدا مي‌دانند، بوده است.

خدا، خالق «جهان و زمان و مكان» است و فوق همه آنها؛(1) زيرا نمي‌تواند خالق مخلوقات، خودش داخل مخلوقاتش باشد.

خدائي كه از طريق ايجاد صدا با موسي تكلم كرد و با وحي با ساير انبياء، ممکن نيست همان خداي ارسطو باشد. خداي ارسطوئي تنها خالق محرك اول يا تنها خالق صادر اول است. لذا خداي ارسطو، نمي‌تواند با بندگان مستقيما تكلم كند. خداي حقيقي، خداي وحدت وجودي‌ها و اشراقيان و افلاطونيان هم نيست. چرا كه «خداي وحدت وجودي‌ها» در خود، تناقض دارد. تصور ارسطويي و افلاطوني نسبت به خدا همان‌قدر، متناقض است كه تصور عوام در خود، متناقض است، وقتي عوام، خدا را به كسي تشبيه مي‌كنند كه همچون انساني در آسمان بر عرش نشسته و محتاج مكاني است كه خود آن را خلق كرده.(2)

1- بحار الانوار، ج3، باب 14، ح 18: عن جعفر بن محمد: هو بكل شيء محيط بالاحاطة و العلم، لا بالذات.

2 - اشكال: اگر خدا خارج از زمان و مكان است، چگونه ميتواند علت براي حوادث داخل زمان و مكان باشد؟

جواب: براي تقريب به ذهن در موضوع فاعل مختار مثالي ميزنيم. شما كه فاعل مختار هستيد، نسبت به موجودات خارجي با اعضاء جسمانيتان، كاري را انجام ميدهيد: خانهاي ميسازيد، ماشيني ميرانيد و...؛ اما نسبت به زمان و مكان ذهني خود، فوق آنها هستيد. شما خودتان در خانهاي كه در ذهن ميسازيد يا ماشيني كه در خواب و رؤيا ميرانيد، واقعاً نيستيد؛ بلکه فوق آن هستيد. بر آن مسلطيد لذا به اختيار خود هركاري را در آن انجام ميدهيد. خدا هم محيط بر جهان و بر آن مسلط است.