منبسط بوديم و يك گوهر همه بى سرو بى پا بديم آن سر همه يك گهر بوديم همچون آفتاب بى گره بوديم و صافى همچو آب چون به صورت آمد آن نور سره شد عدد چون سايه هاى كنگره كنگره ويران كنيد از منجنيق تا رود فرق از ميان اين فريق «مولانا» همان طور كه مطرح شد پس از اثبات وحدت وجود، آنچه در درجه اول اهميت قرار مى گيرد، توجيه كثرات است، چرا كه با نفى هرگونه كثرت در وجود،اين سؤال باقى مى ماند كه اول كثرت در اسما و صفات حق تعالى و ثاني در اعيان ثابته و ثالث در اعيان و عالم خارج چگونه توجيه مى گردد.از اين رو عرفا اين مطلب را در سه زمينه مذكور، مورد بررسى وپاسخگويى قرار داده اند.
الف) وقوع كثرت در اسما و صفات
اول بايد متذكر شويم كه كثرت اسما فرع بر كثرت صفات است، چرا كه ذات حق به اعتبار تعينات صفاتى، داراى اسمايى گوناگون مى شود; از اين رو صفات،نوعى تقدم بر اسما دارند، اما منشا تكثر د صفات حق تعالى چيست؟ اين مساله را عرفا به دو نحو توضيح مى دهند: اول اين كه (95) تكثر صفات، منبعث از مراتب غيبيه صفات است كه در احديت ذات عين ذاتند و علت پيدايش تفصيلى صفات و اسما، مفاتيح غيبند كه امهات اسما و اسماى خاص كليه اند كه ساير اسما ازاشتقاقات آنها مى باشند; مفاتيح غيب، متحد با ذات در مقام احديتند و با آن عينيت دارند و صفات و اسما نيز در مقام احديت، وجودى مستقل از ذات ندارند.دومين طريق توجيه ظهور كثرت در اسما و صفات، به نحوى ريشه اى تر بدين نحواست كه: (96) به اعتبارى مى توان گفت كه مبدا جميع تكثرات، علم ذاتى حق به مقام احديت است، زيرا علم حق به ذات خود، علت علم به كمالات ذات گرديده است،چرا كه علم حق، بذاته در مقام احديت، مقتضى تجلى حق به ذات است; تعين دراين مشهد و موطن، همان توجه ذات است به كنه غيب هويت وجود، اين تجلى را«نسبت علميه » نيز ناميده اند. حال از آنجا كه ذات حق، بسيط الحقيقه است وكل الاشيا پس از ظهور ذات بر ذات و علم به كمالات ذات، محبت الهيه، مقتضى ظهور ذات به جميع صفات به نحو تفصيل گرديد; اين حب حق به ذات، خود، مبداظهور كمالات اسمايى گرديده و بدين سان، اولين كثرتى كه در وجود واقع شده وبه تعبير عرفا برزخ بين ذات (حضرت احديت ذاتيه) و بين كثرات ممكنات ومظاهر خلقى مى باشد، همانا مقام واحديت و كثرت اسماى الهى در اين مقام است. (97)
لطفا منتظر باشید ...
