7. طبيعت كليه - تجلی و ظهور در عرفان نظری نسخه متنی

7. طبيعت كليه

طبيعت كليه محل انفعال و قبول كلى است كه در آن، همه فيوضات الهى افاضه مى گردند، اين طبيعت از وجهى همان نفس رحمانى است و نفس رحمانى از جهتى «فاعل كل » است و از جهت ديگر «قابل كل »، چنان كه ديديم همه حروف وجودى و كلمات تكوينى تعينات نفس رحمانى اند. فاعل حقيقى، حق تعالى است(اولا و بالذات) كه در مظهر نفس رحمانى جلوه نموده و تعينات را در قابل كل(طبيعت كليه) نقش نموده و متحقق مى سازد.

8. نظام هستى

پس از آشنايى با مفاهيم اساسى جهان نگرى و هستى شناسى ابن عربى، بايدنظرى به سير تكوينى مراتب ظهور و مراحل عالم هستى به روايت خود اوانداخت، وى در ابتداى كتاب «عقلة المستوفز» به اجمال و اختصار، مراتب عالم رابه حسب ظهورشان از حق تعالى، در قالب ابياتى چنين بازگو نموده است:

1. عنصر اعلى كه به وجود آن، ذوات امكانى به نحو اجمالى (بدون تقدم وتاخر) ظاهر شده اند.

2. روح (عقل اول) كه با آن عالم تدوين آغاز مى شود.

3. روح ثانى.

4. هباء.

5. جسم. (154) قابل جميع افلاك و اركان.

6. عرش.

7. كرسى.

8. فلك بروج.

9. فلك كواكب كه مصدر زمان است.

10. زمين.

11. آب(كره آب) فوق آن.

12. كره هوا.

13. كره آتش.

14. فلك قمر. 15 تا

20. شش فلك ديگر (مربوط به ساير سيارات).

21. حيوان.

24. اجسام آدميان در عالم تركيب.

25. ظهور خليفه خدا و انسان كامل. (155)

روايت ديگر تكون نظام عالم به نقل از فتوحات مكيه چنين است:

1. عماء،شامل صورتهاى عالم و ارواح نورى الهى و در راس آنها عقل اول.

2. نفس كليه(لوح محفوظ).

3. جسم فلكى.

4. عرش و قرآن.

5. ملائكه عرش.

6. كرسى.

7. ملائكه موكل بر كرسى.

8. فلك اطلس.

9. ملائكه موكل بر فلك اطلس.

10. فلك منازل.

11. بهشتها با محتويات آنها.

12. ستارگان ويژه بهشتها.

13. زمين.

14. آب.

15. هواى عنصرى.

16. آتش.

17. دود با آسمانهاى هفتگانه.

18. افلاك پديد آمده از آنها.

19. ملائكه موكل بر چهار عنصر اصلى (آتش، آب، هوا و زمين).

20. مولدات (معدن، گياه، حيوان).

21. نشئه انسان.

22. اشخاص انواع حيوانى، گياهى و معدنى.

23. صور مخلوق از اعمال مكلفين. (156)

ابن عربى در برخى مواضع، اصول و بنيادهاى اساسى عالم آفرينش را به امورزير تقسيم مى نمايد:

1. نفس رحمانى و عماء.

2. عالم عقل و معانى (ارواح).

3.عالم برزخ و مثال.

4. عالم حس (طبيعت).

5. انسان (عالم جامع) و در توضيح قسم اخير گويد: حضرت الهى سه مرتبه دارد: الف) باطن; ب) ظاهر; ج) وسط;«باطن »، همانا حق تعالى و عالم ربوبى است و «ظاهر»، عالم خلق و عالم «وسط »،كه وجهى به باطن دارد، وجهى به ظاهر (بلكه خود وجه الله است) مقام انسان است كه خداوند آن را برزخ و واسطه بين حق و خلق قرار داده، پس، از حيث آن كه مظهر (اظهار كننده) اسماى الهى است حق است و از آن جهت كه به حقيقت امكان ظاهر شده خلق; خداوند خلق را نيز در سه مرتبه قرار داده است: 1) عقل 2)حس 3) خيال و برزخ بين حس و معنا كه انسان كامل واجد كمالات تمامى اين عوالم مى باشد. وى سپس به تشريح حقيقت نفس رحمانى و عماء پرداخته وضمن بيان وجه تسميه اين حقيقت به عماء (هوا و ابر نازك) و نفس (هواى متحرك كه كلمات را تحقق مى بخشد) آن دو را امرى واحد دانسته است.

وى مى گويد: «خداوند در اين نفس الهى، گشايش و انبساط وجود را به تحقق عالم ما سوى آشكار كرد، (آن هنگام كه او بود و چيزى با او نبود، سپس چون عالم را ايجاد نمود، صورت آن را در عماء بازگشود و عماء همان نفس رحمانى است كه «حق مخلوق به » است كه تمام مراتب عالم و اعيان آن را ازآن آفريده اند، سپس عالم اجسام و ارواح را كه حروف سافل و حروف عالى مى باشند از همين نفس خلق نمود». (157)

وى سپس در توضيح چگونگى تحقق مراتب عالم و اقسام كلمات وجودى ازنفس رحمانى بيانات و تشبيهات دقيقى ارائه مى نمايد. (158)