تكميل: روايت جيلى از نظام عرفانى مكتب ابن عربى - تجلی و ظهور در عرفان نظری نسخه متنی

تكميل: روايت جيلى از نظام عرفانى مكتب ابن عربى

طرحواره اى ديگر كه مى توان از جمع بندى نظرات ابن عربى به روايت جيلى از نظريه وجود شناختى مكتب وى در مورد مراتب ظهور و نحوه تنزل و تجلى علم الهى و مراتب آن با نظر به اصطلاحات قرآنى و تاويل آنها به مراحل مزبورارائه نمود، چنين است:

1. علم الهى: با تعين ابهامى «ام الكتاب »

2. مكانت تجلى ذات: ظهوراجمالى عينى: «عرش »

3. نور محمدى(ص): حق مخلوق به و وجه خاص:«روح »

4. عقل اول: اجمال لوح: «امام مبين »

5. قلم اعلى: ظهور عينى اجمالى:«قلم »

6. محل تجلى صفات فعلى: «كرسى »

7. لوح محفوظ: نور الهى درمشهد خلقى «كتاب مبين »; توضيح مراحل هفتگانه به شرح ذيل است (به روايت جيلى):

1. ام الكتاب: همان ماهيت كنه ذات است، از آن حيث كه وجود ماسويى درآن مندرج است، همان طور كه حروف در دوات مندرجند و كتاب نيز وجود مطلق است كه عدمى در آن راه ندارد و معرفت وجود مطلق نيز همان علم الكتاب است. (165)

2. عرش: كه به آن «جسم حضرت الهى » نيز گويند، اين مكانت از جهات ششگانه مبراست و همان منظر اعلى است كه شامل همه موجودات مى شود.

3. روح: همان است كه از آن به حق مخلوق به و «حقيقت محمديه » نيز تعبيرمى شود، ضامن حفظ مرتبه وجودى هر موجود در عالم است; «روح » محل نظرحق و واسطه فيض اوست، اشرف موجودات و اقرب آنها به حق است و «وجه خاص » است كه تمام مخلوقات با آن، به حق متعال مرتبط مى باشند و در نهايت،جوهر يگانه اى است كه نسبت به حق، «قلم اعلى » ناميده مى شود و نسبت به خلق،«تعقل اول » و نسبت به انسان كامل، روح محمدى(ص). (166)

4. امام مبين: محل تشكل و انتقاش علم الهى در عالم وجود است [باواسطه اعيان ثابته و مظاهر خلقى] و به نوبه خود، اجمال عالم است، گرچه همين عقل، به نوبه خود تفصيل علم الهى است. (167)

5. قلم: اولين تعين حق تعالى در مظاهر خلقى به نحو تفصيلى و جداگانه است،بعد از آن كه به نحو ابهامى در علم الهى تعين داشته است و نيز پس از آن كه ظهورمجمل حكمى در عرش داشته (گرچه اين ظهورات عرشى، هنوز در مرحله غيب مى باشند). ظهور تفصيلى و عينى در قلم اعلى رخ مى دهد و در مراحل بعد،مقتضيات لوح محفوظ برحسب اين نمونه ها منتقش مى شوند. (168)

6. كرسى: «تجلى همه صفات فعليه » و محل ظهور آنها و مظهر اقتدار الهى است و نيز محل ظهور امر و نهى او و محل اولين توجه رقيقه هاى حقى مى باشد و محل ايجاد و اعدام و منشا تفصيل و ابهام است. (169)

7. كتاب مبين: نور الهى حقى كه در مشهد خلقى تجلى نمايد و موجودات درآن منتقش شوند، «ام الهيولى » است، چرا كه هر صورت منطبع در هيولى قبلا درهمين لوح محفوظ موجود بوده است. (170)

تلخيص و جمع بندى نظام هستى از نظرگاه ابن عربى

ابن عربى در «عقلة المستوفز» قوس نزولى ظهور و پيدايش عوالم را در قالب پنج عرش الهى يا پنج عالم چنين بر شمرده است:

1. عرش حيات (عرش هويت): همان است كه در قرآن كريم، محل استواى آن،«آب » دانسته شده و آب نيز به نص قرآن كريم مايه حيات است [و ظاهرا منطبق بر مصدر نفس رحمانى حق تعالى است كه مايه قوام ما سوى الله مى باشد].

2. عرش مجيد: عقل اول و قلم اعلى كه به نامهاى گوناگون ناميده مى شود.

3. عرش عظيم: نفس و لوح محفوظ است.

4. عرش رحمانى: كه جامع چهار موجود است: الف. هباء ب. طبيعت ج. جسم د.فلك.

5. عرش كريم: كرسى كه مدبر فلك است (و نسبت به عرش مانند حلقه اى درصحرا).

پس بطور كلى از عالم تدبير: قلم، لوح، طبيعت، هباء، جسم، عرش و كرسى...را بر شمرديم. (171)

1. عرش هويت (عرش حيات)

2. عرش مجيد (عقل)

3. عرش عظيم(نفس)

4. عرش رحمانى (هباء، طبيعت، جسم كل، فلك)

5. عرش كريم(كرسى). (172)