نى دو باشد تا تويى صورت پرست پيش او يك گشت كز صورت برست چون به صورت بنگرى چشمت دواست توبه نورش درنگر كان يك تو است «مولانا» در مورد اصل قبل، مطلب مهمى كه محى الدين در آثار خود، بخصوص درفصوص بدان توجه داده، اختلاف رؤيت و نحوه تعبير سه گروه از سالكان طريق مى باشد; آن سه نظرگاه عبارتند از: 1) تعبير اهل كثرت (اهل فرق) 2) تعبير اهل وحدت (اهل جمع) 3) تعبير كمل (اهل جمع الجمع). گروه اول آنهايند كه هنوز غبار كثرت بر چشمشان نشسته و ملاحظه نفس تعينات را مى نمايند، امادر عين حال، خلق را آينه حق دانسته و كثرت را به وحدت برگردانده و خدا را به مخلوقاتش شناخته و در آينه آنها ديده اند. اينان به نوعى بااهل كلام و فلسفه مشابه اند، چرا كه از ردپاى كثرت (ولو به نحو علم حضورى) به اصل واحد پى برده اند، خلاصه در اين گروه، رؤيت «مظاهر» حاجب و مانع رؤيت «ظاهر» شده است. گروه دوم آنهاهستند كه كثرات، بالكليه در نظرشان محو شده وتنها وجود مطلق را ملاحظه مى نمايند، حق تعالى را نگريسته و «الهى بك عرفتك » (18) گفته وحق را هم در آينه حق ديده اند و اساسا از كثرات در غلفتند;خلاصه در اين گروه، رؤيت حق تعالى حاجب و مانع رؤيت خلق و فيض او شده است. گروه سوم كه اكمل افراد عرفا مى باشند، نه رؤيت حق براى آنها مانع رؤيت خلق و كثرات شده و نه رؤيت خلق، مانع از مشاهده حق گرديده; يعنى، هم ملاحظه وجود مطلق و هم ملاحظه ظهورات و تعينات را مى نمايند; وحدت را درآينه كثرت ديده و كثرت را در مرآت ذات احدى مشاهده نموده اند ولسان ايشان هم به «يا من دل على ذاته بذاته » (19) گوياست و هم به «الغيرك من الظهور ما ليس لك حتى يكون هوالمظهرلك » (20) و هم به «يا من آياته برهان للناظرين » (21) . تعبيرهايى كه از اين گروه صادر مى شود، از نظر بررسى انديشه عرفانى،معتبرترين محسوب مى شود، چراكه به اصطلاح خود عرفا، صاحب اين مقام،«ذوالعينين » (صاحب هر دو چشم و هر دو لحاظ) است و به بطون مختلف و ظاهرعالم، هر دو، راه يافته و حائز نهايت درجه شهود و علم حضورى گرديده است،قدر مسلم از اين افراد، معصومينند - عليهم السلام - و از اين جهت است كه در كتب عرفانى بر عرضه مكاشفات، بر كتاب و سنت وارده از معصوم تاكيد شده است. ابن عربى در بسيارى از مواضع فصوص، اين سه ديدگاه را در مورد مسائل مختلف بيان نموده و در همه موارد به جامعيت و اصالت قول اهل جمع الجمع اشاره دارد. (22)
لطفا منتظر باشید ...
