تجديد مطلع: - تجلی و ظهور در عرفان نظری نسخه متنی

تجديد مطلع:

نظام مظهريت در بينش ابن عربى

آنچه تابه حال آمد، ترسيم نظام مظهريت جهان هستى از نظرگاه تابعان ابن عربى بود كه طبعا در طى قرون و ساليان، تنقيح و تنظيم و تدوين گشته و به صورت فنى ارائه شده است و بخش مهمى از آن نيز مديون صدرالدين قونوى وشاگردان اوست، اما لازم است بحثى در اين مورد از كلام خود ابن عربى بااصطلاحات خاصى كه در مورد هر مرحله از مراحل عالم وجود دارد انجام شود كه در اينجا به اختصار بحثى را ارائه مى كنيم.

مقولات بنيادين آفرينش و مراتب اساسى عالم مظاهر در نظر ابن عربى عبارت است از : نفس رحمانى، عماء، هباء، عقل اول، ارواح و نفوس كليه، عالم خيال (مثال مطلق) و طبيعت.

1. نفس رحمانى

اولين ظهور حق، همانا نفس رحمانى است كه به تعبيرى حتى مرتبه واحديت حق تعالى را نيز دربرمى گيرد. (131) ابن عربى واسطه عالم ربوبى و آفرينش را نفس رحمانى مى داند و در وجه تسميه آن به نفس رحمانى دو امر را ذكر مى كند:

1. اين كه تمامى عالم، كلمات وجودى و حروف تكوينى اند كه از حقيقت واحد سرچشمه مى گيرند و آن امر و مشيت و رحمت خداوند است و از آنجا كه كلمات و حروف با نفس ايجاد مى شوند، اين حقيقت نيز نفس رحمانى ناميده شده است. (132)

2. همان طور كه شخص اندوهگين با نفس خود تا حدى رفع اندوه مى نمايد ياهنگام راحتى، نفسى تازه مى كند، اسماى الهى نيز اندوه خود در مورد فقدان مظهررا با اين نفس رحمانى و مشيت حق تعالى كه براى آنها مظهر مى آفريند، رفع مى كنند. (133)

2. عماء

اولين امرى كه نخستين تعين نفس رحمانى بوده و از جنبه «اله بودن » اين نفس پيدايش يافته «عماء» است. (134)

صور عالم مانند اعراضى بر عماء هستند، بلكه نسبت آنها به عماء نظير نسبت صور به آينه است براى شخص بيننده و بيننده جهان نيز حق تعالى است و چنان مى نمايد كه صور عالم بين عماء و بين رؤيت حق واقع شده اند كه آنچه در اين بين ظاهر مى شود، دليلى بر بيننده عالم است; خداوند با ظهور عماء به ماسوى وجودعينى بخشيده است. (135) ظهور عماء با «نفس رحمانى » است (به حكم حركت حبيه وعشقيه) اما ظهور همه موجودات در عماء با «كلمه كن » حق متعال است. (136)