دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

است و نظير كارشان در شعب اعداد حروف دوائر بسيار است كه ربطى به اين فن ندارد چنانكه عالم نامدار و محمود بن محمد دهدار متخلص به عيانى كه از اعيان علماى اماميه قرن دهم هجرى است در جواهر الاسرار و خلاصه آن دوائر عديده اى در اعداد خاص و هر يك را براى امرى مخصوص و بسيارى را منصوص به روايتى ماثور ذكر كرده است . و به خصوص علماى مغاربه را در فنون ارثماطيقى و اعداد حروف دوائر شرح و بسطى بتمام است و دستى بسزا دارند . عالم نبيل محمد باقر بن محمد حسين بن محمد باقر يزدى در كفاية الالباب فى شرح عيون الحساب پس از شرح طريق معمول حروف جمل ابجدى گويد : و عند المغاربة على ترتيب ابجد هوز حطى كلمن صعفض قرست ثخذ ظلش فالصاد المهملة عندهم ستون و الضاد المعجمة تسعون و السين المهملة ثلاثمائة و الظاء المعجمة ثمانمائة و الغين المعجمة تسعمائة و الشين المعجمة الف . ( نقل از تعليقه مرحوم همائى بر التفهيم ) و لكن چنانكه گفته ايم عمل مغاربه و ديگر علماى حروف ديگر است و مواضعت و اتفاق ارباب هيات ديگر . قوله([ : و يا را از پس كشند]). . . يعنى بدين صورت و مراد از بى حرف ب است . در ديوان اين كمترين در ترجمه حديث وصى عليه السلام به عبدالله بن عباس كه([ : يا عبدالله لو كتبت معانى الفاتحة لا وقرت سبعين بعيرا ])و نيز در ترجمه حديث آن حضرت([ لو شئت لاوقرت لكم ثمانين بعيرا من علوم النقطة التى تحت الباء ])( من كتاب الميزان للشيخ عبدالوهاب بن احمد الشعرانى زنبيل فرهاد ميرزا ص 174 ط 1 ) آمده است كه :

ندارد فاتحه حد و نهايت چه قرآن اندر او باشد بغايت كه تفسير ار كنم نقطه بى را لقد او قرت سبعين بعيرا يعنى اگر در كتابت يا را از پس نكشند هر گاه نقطه نون با او قرين بود يا به با شبيه شود و اشتباه روى آرد . قوله([ : و كاف را چفته كنند])يعنى كاف مفرد را مسطح به شكل كاف كوفى نويسنده بدين صورت : ك تال را نماند . قوله([ : و بن نون خميده]). . . بدين صورت : . قوله([ : زبر دائره صفر خطى مماس]). . . يعنى صورت صفر چنين است :

ولى در ازياج و تقاويم و دفاتر متاخران علامت صفر به صورت دو ضمه معكوس روى يكديگر قرار گرفته نوشته ميشود بدين هيئت ها و گاهى از صورت دو ضمه نيز خارج است بدين هيئت ها نوشته ميشود كه در درس پانزدهم گفته آمد . قوله([ : تا فرق بود ميان هى])هى يعنى ه چون بى يعنى ب . و چون در ارقام هندى هى نيست خط زبر بر دائره صفر لازم نبود . ارقام هندى علائم([ 1