دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

است كه ما مى خواهيم از اين عمل ربع مسكون را به حسب طول و عرض تحديد كنيم و معرفى نماييم و حال اين كه توجيه ياد شده مبنى بر اين است كه نخست بايد ربع مسكون شناخته بوده باشد و اين مستلزم دور است .

كيف كان در تحديد و تعريف ربع مسكونى بحثى از قبة الارض و دائره نصف النهار قبة الارض و دائره افق قبه الارض در كتب فن معنون است كه به تفصيل و وضوح در درس بعد گفته آيد . قوله([ : . . . طولش از خط استواء به قدر نصف دور باشد و عرضش از خط استواء تا نقطه اى كه محاذى قطب معدل النهار بود])در بادى نظر گمان مى رود كه مبدء طول و عرض بلد هر دو خط استواء است . و لكن مراد اين است كه طول ربع مسكون قوسى از خط استواء است كه ميان دو نصف النهار آغاز و انجام ربع مسكونست و آن به قدر نصف دور است زيرا كه قوس طول بلاد را بايد به درجات دائره خط استواء تقدير كرد كه دائره عظيمه است و اضلاع مثلثات كروى در محاسبات رياضى بايد از قسى دوائر عظيمه باشند . قوله([ : و آن شصت و شش درجه و كسرى باشد]). . . در بسيارى از كتب فن تعبير شده است كه غايت آبادانى بحسب عرض([ سو])درجه است كه([ سو])به حروف جمل ابجدى 66 است .

تذنيب

سخنى راجع به تطامن دو جانب قطب زمين در پيش است كه زمين كره تام نيست بلكه شبيه به كره و شلغمى شكل است . در درس شانزدهم دروس معرفت وقت و قبله برخى از مطالب و مباحث در اين موضوع آورده ايم تا در اين دروس نوبت آن فرا رسد . مرحوم فزونى استرابادى در كتاب شريف و ممتع بحيره ( بحيرة التاريخ ) كه بحر درر لطائف است آورده است كه : ([ روزى اردشير بابكان با ندماء در صحبت بود در اثناى صحبت از ندماء پرسيد كه طول و عرض زمين چند فرسخ است و آبادانى او چند فرسخ باشد و رنگ او چگونه است و آيين او بر چه مثال است ؟ مجموع گفتند كه طول و عرض زمين هزار و شصت و نه ميل است و هر ميلى سه فرهنگ است و از او ربعى آبادان و باقى ويران و هفت قطعه است و هر قطعه را كشورى اعتبار كرده اند و زمين سپاه رنگ است و شكلش بيضى است])( ص 495 ط 1 چاپ سنگى ) اردشير بابكان مؤسس سلسله پادشاهان ساسانى است و در اوائل قرن سوم ميلادى چهارده سال و چند ماه پادشاهى كرد و عهد اردشير معروف از اوست . در آن روزگار زمين را بيضى شكل مى دانستند و امروز شلغمى شكل