دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

آنجا كه درازى روز دوازده ساعت و نصف و ربع ساعتى شود يعنى 12 ساعت و 45 دقيقه در حساب اقليم نياورند بدان جهت كه در آنجا بر اثر گرماى به افراط عمارت كم است . و بعضى آن را به جهت كمى عبارت داخل در اقليم ندانسته اند مبدء اقليم اول را از آنجا گيرند كه درازى روز دوازده ساعت و نصف و ربع ساعت يعنى 12 ساعت و 45 دقيقه بود و عرض بلد آنجا دوازده درجه و دو ثلث و دوازده ثالثه باشد يعنى 12 درجه و 40 دقيقه و 12 ثانيه باشد و جمهور ارباب هيئت بر اين اند . و از اين مبدء كه جمهور برآنند تا آنجا كه درازى روز سيزده ساعت و ربعى باشد به حساب اقليم اول است . و وسط اقليم اول به اتفاق آنجا بود كه نهار اطول سيزده ساعت باشد و عرض شانزده درجه و نصف و ثمن درجه يعنى 16 درجه و 37 دقيقه . در اين اقليم واقع است بعض بلاد بربر و سودان مغرب و نوبه و حبشه مثل غانه كه معدن طلا از بلاد سودان است و دنقله شهر نوبه و جرمى دار ملك حبشه و بجه از بربر و اكثر بلاد يمن مثل زبيد و عدن و شحر و نجران و صنعا و سبا و ظفار و قلهات و حضرموت و شهر طيب و معلى و صحار قصبه عمان و طرف جنوبى ارض حجاز و بعض خليج فارس و جزيره كرك و بعض بلاد جنوبى از سند و هند مثل تاندار ساحل بحر هند و سواحل بحر جنوبى و بعض ارض چين مثل جانقو و جانجو .

در اين اقليم بيست كوه بزرگ و سى نهر بزرگ واقع است و عامه يا اكثر اهل آن سياه پوست اند . و مبدء اقليم دوم كه لامحاله آخر اقليم اول است به اتفاق آنجا بود كه نهار اطول سيزده ساعت و ربعى يعنى 15 دقيقه فلكى زمانى و عرض بيست درجه و ربع و خمس يعنى 20 درجه و 27 دقيقه و وسط آن جايى است كه نهار اطول آن 13 ساعت و 30 دقيقه است و عرض آن 24 درجه و نصف سدس درجه است يعنى 24 درجه و 5 دقيقه . و در اين اقليم واقع است بعضى از بلاد بربر و بعضى از بلاد افريقا وسوس از اقصار مغرب و صعيد مصر و بعضى از بلاد جزيرة العرب مثل مكه مكرمه و مدينة رسول صلى الله عليه و آله و طائف و جحفه و حجر و قطيف و يمامه و عيداب و هجر از بحرين و هرموز و جيرفت كرمان و تنير قصبه مكران و بيرون و منصوره از سند و معظم بلاد سند و معظم بلاد هند كه از آنجمله است دهلى و كينايت و قنوج و بعض بلاد چين مانند بيخور دمانجو . و در اين اقليم 27 كوه بزرگ و همچنين به همينعدد 27 نهر عظيم است و رنگ مردم اين اقليم ميان سواد و سمره است . و مبدء اقليم سوم آنجا بود كه نهار اطول سيزده ساعت و نصف و ربعى باشد يعنى 13 ساعت و 45 دقيقه زمانى و عرض آن بيست و هفت درجه و نيم و وسط آن از آن جايى است كه نهار اطول آن چهارده ساعت و عرض آن سى درجه و سى دقيقه بود . و در اين اقليم است تا هرت عليا و سفلى از افريقا و قيروان و طرابلس مغرب و اسكندريه و مصر و دمياط و قلزم و ايله و بيت المقدس و عسقلان و قيساريه شام و عمان و طبريه و صور و بعلبك و دمشق و كوفه و انبار و نجف و بغداد و مداين و واسط و حلوان و بصره و ابله و عسكر و اهواز و تستر و عبادان و