دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

رنگ اشقرند يعنى سرخ فام اند. و مبدء اقليم هفتم جائى بود كه نهار اطول پانزده ساعت و نصف و ربعى بود يعنى 15 ساعت و 45 دقيقه و عرض چهل و هفت درجه و خمس درجه كه 12 دقيقه است . و وسطش آنجا بود كه نهار اطول او شانزده ساعت و عرض چهل و هشت درجه و نصف و ربع و ثمن درجه يعنى 48 درجه و 52 دقيقه . و آخرش نزد جمهور جائى بود كه نهارش شانزده ساعت و ربعى باشد و عرض آن پنجاه درجه و ثلث درجه يعنى 50 درجه و 20 دقيقه و از اينجا تا نهايت عمارت به جهت كمى عمارت داخل اقاليم نگيرند و بعضى در اقاليم داخل دارند و آخر اقليم هفتم را آخر عمارت گيرند . و در اين اقليم واقع است بعضى بلاد صقالبه و روس و بلغار و غياض و شمال بلاد ياجوج و ماجوج و نهايت بحر خزر و وسط بحيره و هو اول جيحون و نهايات مساكن اتراك شرق و كوههايى كه در آن اتراكى مانند و حوش جاى دارند . و عدد جبال و انهار آن به همان عدد اقليم ششم است . و لون مردم اين اقليم ميان شقره و بياض است . از بيان مذكور دانسته شده كه از مبدء هر اقليم تا منتهاى آن كه مبدء اقليم ديگر است در نزد جمهور چندانست كه غايت درازى روز نيم ساعت تفاوت كند كه از مبدء اقليم تا وسط آن به ربع ساعت كه 15 دقيقه زمانى است و از وسط اقليم تا آخر آن به ربع ساعت ديگر كه تفاوت به نيم ساعت بود و خلاصه اين كه در نزد جمهور اول اقليم اول آنجا بود كه درازى روز 12 ساعت و 45 دقيقه باشد و عرض بلد آنجا 12 درجه و 40 دقيقه و 12 ثانيه باشد .

و چون به حسب عرض از مبدء تا منتهاى هر اقليم چندان است كه غايت درازى روز نيم ساعت تفاوت كند پس از مبدء اقليم اول تا آنجا كه درازى روز سيزده ساعت و ربعى باشد از حساب اقليم دوم باشد و از آنجا تا آنجا كه درازى روز چهار ساعت و ربعى باشد از حساب اقليم سيوم باشد و از آنجا تا آن جا كه درازى روز چهارده ساعت و سه ربع باشد از حساب اقليم چهارم باشد و از آنجا تا آنجا كه درازى روز پانزده ساعت و ربعى باشد و از حساب اقليم پنجم باشد و از آنجا تا آنجا كه درازى روز پانزده ساعت و سه ربع باشد از حساب اقليم ششم باشد و از آنجا تا آنجا كه درازى روز شانزده ساعت و ربعى باشد از حساب اقليم هفتم باشد و تا آنجا عرض بقعه پنجاه درجه و ثلثى باشد و از آنجا تا آخر عمارت كه عرضش شصت و شش درجه و كسرى باشد از جهت فرط سرما و اندكى عمارت از حساب نبود . پس از اول اقليم اول تا آخر اقليم هفتم سه ساعت و نيم درازى روز تفاوت باشد و سى و هفت درجه و ثلث در عرض تفاوت باشد . و وسط اقاليم وسط اقليم چهارم باشد آنجا كه طول نود درجه باشد و درازى روز چهارده ساعت و نيم و عرض بقعه سى و شش درجه و ثلثى به تقريب و آن ميانه معظم