دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

بكاهيم آنچه باقى ماند تمام عرض بلد باشد . و اگر ميل جنوبى بود از معدل النهار و ارتفاع جنوبى بود از سمت الراس و عرض بلد شمالى بود يا آن كه ميل شمالى بود از معدل النهار و ارتفاع شمالى بود از سمت الراس و عرض بلد جنوبى بود ميل را بر ارتفاع افزائيم حاصل تمام عرض بلد بود . و الا ميل را بر ارتفاع افزائيم و از حاصل نود بكاهيم باقى عرض بلد باشد يعنى اگر ميل شمالى بود از معدل النهار و ارتفاع شمالى بود از سمت الراس و عرض بلد شمالى بود يا آن كه ميل جنوبى بود از معدل النهار و ارتفاع جنوبى بود از سمت الراس و عرض بلد جنوبى بود ميل را بر ارتفاع افزائيم از ربع دور زياده شود پس چون نود درجه كه ربع دور است از آن بكاهيم باقى عرض بلد بود . و خلاصه كلام آنست كه اگر غايت ارتفاع در آن دو روز در جهت قطب خفى بود و ميل در آن جهت بود آن را بر غايت ارتفاع افزائيم و الا از آن بكاهيم و حاصل يا باقى را از نود نقصان كنيم عرض بلد حاصل آيد . و اگر غايت ارتفاع در آن روز در جهت قطب ظاهر بود ميل بر آن افزائيم و نود از آن نقصان كنيم باقى عرض بلد بود .

و اگر ميل را بر غايت ارتفاع افزايند و حاصل نود شود آن بلد از آفاق استوائيه بود . و در بلاد ذات ظل دائر اعظم ارتفاعين را اعتبار بايد كرد يعنى در بلد ذات ظل دائر چون آفتاب در مدارات ابدى الظهور بود سواى مدارى كه مماس افق است در دوره دو نوبت بدائره نصف النهار رسد پس او را دو ارتفاع بود بر دائره نصف النهار يكى اعظم و ديگرى اصغر در اين عمل ارتفاع اعظم اعتبار بايد كرد پس چون ميل را از ارتفاع اعظم نقصان كنند باقى تمام عرض بلد بود . و در عرض تسعين ارتفاع آفتاب در مدت يكدوره معدل النهار بر يك نسق بود پس چون ارتفاع آفتاب و ميل مساوى بود آن عرض تسعين بود . اين بود بيان وجه مذكور در تحصيل عرض بلد . عبارت را از شرح بيرجندى بر زيج الغ بيك پس از تصحيح كامل نقل كرده ايم .

مثال

امروز پنجشنبه 12 8 1367 ه ش ] 22ع 1 سنه 1409 هق است . تقويم شمس به افق قم در وقت نصف النهار امروز بتقريب([ ر ج جه])است يعنى درجه دوازدهم برج عقرب و بتحقيق در بعد دانسته ميشود كه بايد از زيجات استخراج كرد پس از آن ميل اول جزو تقويم شمس را از جدول ميل اول زيج بهادرى ( ص 217 ) اخذ كرده ايم و آن([ يب نه])است و جهت آن جنوبى است سپس ارتفاع آفتاب را در نصف النهار ياد شده تحصيل كرده ايم و آن([ مب كو])است و آن بحسب جهت با ميل موافق است و با بلد مخالف لذا ميل را بر ارتفاع افزوديم حاصل شد ( نه كا ) ( نه كا ] نه بعلاوه مب كو ) و اين حاصل تمامعرض بلد است كه ارتفاع معدل النهار از افق است و آنرا از([ صه])يعنى نود درجه كاستيم باقى عرض بلد قم خواهد بود كه 39 34 دقيقه شمالى است ( لد لط ] نه كا سه ) . و وجوه ديگر نيز به