دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

فرموده است كه : ([ واضح باد كه اين هيئت فلك مجسمه شمس كه مبين شد نظر بر تصور مبادى حركات است چه تصور حركت موقوف است بر تصور جسم يعنى اول تصور اجسام كروى نمايند و از حركت آن تشخيص مناطق كنند و حركت مركز كوكب را منوط بحركت منطقه دارند و اين چنين هيئت را هيئت مجسمه خوانند و در آن شائبه از علم طبيعى هم باشد و محض از علوم رياضيه نبود . و اگر اقتصار بر دوائر كنند كه مدارات محسوسه حركات مراكز كواكب و افلاك اند و ببراهين خطوط اثبات مقررات اين علم كنند در اينصورت اين هيئت را هيئت غير مجسمه نامند و علمش محض رياضى باشد . بلكه اگر ادنى تامل كنند بدانند كه حين اجراى برهان مقررات هيئت مجسمه هم غير مجسمه مى شود لهذا بطليموس در مجسطى اصلا التفات به تجسيم ننموده است و محض بر دوائر و اوتار ابتناى اين علم داشته است]). ( ص 574 ط 1 هند ) اين بود عبارتى كه از جامع بهادرى نقل كرده ايم و به چند جمله آن بايد خيلى دقت داشت : يكى اين كه گفته است در هيئت مجسمه شائبه از علم طبيعى هم باشد و محض از علوم رياضيه نبود و اين مطلب همانست كه از خفرى شنيده اى و كان له عرق من العلوم الطبيعيه التى موضوعها الجسم الطبيعى من حيث الحركة والسكون و ديگر اين كه گفته است بلكه اگر ادنى تامل كنند بدانند كه حين اجراى برهان مقررات هيئت مجسمه هم غير مجسمه ميشود و اين مطلب خيلى شيرين است و بخصوص جمله اخير كه گفته است لهذا بطليموس در مجسطى اصلا التفات به تجسيم ننموده است و محض بر دوائر و اوتار ابتناى اين علم داشته است .

چه بسا افراد استاد نديده زبان نفسهم كه فرق ميان موضوع علوم طبيعى و رياضى هيوى را ندانسته اند دهان بژاژخائى مى گشايند و در دانش را بروى خود و ديگران مى بندند و از يك دستاويز و بهانه در مسئله اى خاص همه را ناديده مى گيرند و با علم و كمال به ستيزه برمى خيزند و داوريهاى ناروا روا مى دارند . در فلك السعادة آمده است كه([ : در خبر وارد است من لم يعرف علم الهيئة والتشريح عنين فى معرفة الله . ( ص 37 ط 1 ايران )