دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

چنان تصور كرده اند و ترتيب داده اند كه با هيچيك از قواعد حكمى و فلسفى منافات نداشته باشد مثلا خلاء لازم نيايد چنانكه در اين دروس به ترتيب روشن ميشود لاجرم اين مبادى حركات يعنى افلاك در حد احتياج ثابت ميشوند بدين معنى كه دانستن وضع و حركت خاص هر ستاره اى ياد شده نسبت بزمين موجب اثبات فلكى مى شود بر اين اصل قويم فرموده اند كه([ : انا لا نثبت فضلا فى الفلكيات]). حال بدان كه ابسط افلاك فلك شمس است كه با فرض دو فلك اوضاع وى نسبت بزمين از اوج و حضيض و سرعت و بطؤ دانسته ميشود يكى بنام فلك ممثل و ديگرى به نام فلك خارج مركز كه بتعبير ديگر ممثل شمس و خارج مركز شمس گويند .

اين شكل ( ش 29 ) صورت هيئت مجسمه فلك شمس به حسب تسطيح است . و ان شئت قلت : فلك مجسم شمس به حسب تسطيح است كه ك ] جرم شمس و ح ] كره ارض كه مركز آن مثل شمس است . و فلك ممثل آن فلك كلى است كه فلك خارج مركز در ثخن آن قرار گرفته است . و خارج مركز آن فلك درونى است كه جرم شمس درثخن او قرار گرفته است اين فلك حامل جرم شمس مركز آن د است كه از مركز زمين خارج است و بهمين سبب آنرا فلك خارج مركز گفته اند .

ششمين رساله هشت رساله مطبوع ما در تعيين بعد مركزين و اوج است و مراد از بعد بين مركزين بعد بين مركز عالم اعنى مركز زمين و مركز فلك خارج مركز است كه تعيين و تحصيل آن نيز در بعد دانسته ميشود . ا ط او جه شمس است و ب م حضيض آن كه آن دورترين نقطه مدار شمس از مركز ارض و اين نزديكترين آن بدانست . فلك خارج مركز را از جانب محدب او حروف ان م س و از جانب مقعر او حرف طح ب ى فرا گرفته اند . و با فرض افراز خارج مركز از ممثل دو كره مختلف الثخن باقى مى ماند يكى محيط به خارج مركز و ديگرى محاط خارج مركز و رقت يعنى باريكى محيط حاوى از جانب اوج بود و غلظتش از جانب حضيض و رقت و غلظت محوى بر عكس اين . و اين دو كره را دو متمم گويند آنى را كه محيط است متمم حاوى خوانند و آنى را كه محاط است متمم محوى گويند . و بدينجهت متمم گويند كه تتميم خارج مركز نمايند و مجموع ايشان يعنى متمم حاوى و محوى و خارج مركز فلك كلى ممثل شمس است . و ممثل موافق المركز است يعنى مركز آن مركز ارض است . و بدين جهت آن را ممثل مى نامند كه در مركز و قطبين مثل منطقة البروج است و هم اين كه در سطح آن واقع است و هم اين كه