دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

و مقابل قوس طرف وحشى صفحه كه جهت مغرب شكل مذكور است كه ناظر كان سائر را مقيم مى بيند . چون اين مقدمه بعنوان مدخل دانسته شد گوييم كه متفكران در خلق سماوات و ارض كواكب متحيره را علاوه بر اوج و حضيض گاهى بتوالى و گاهى بخلاف توالى متحرك بحركت سريع يافتند و گاهى آنها را در ميان آندو اعنى بتوالى و خلاف توالى مقيم لاجرم براى تنظيم و تحصيل حركات آنها فلكى بنام تدوير فرض كرده اند كه اين فلك تدوير در ثخن فلك خارج مركز و مغرق است . و چون فلك خارج مركز حامل تدوير است افلاك خارج مركز را در غير فلك شمس([ فلك حامل])گويند . خلاصه اصطلاح اهل فن اين است كه وقتى گفتند فلك خارج مركز يعنى فلك خارج مركز شمس كه بتخفيف همان([ خارج مركز])گويند و وقتى كه گفتند فلك حامل يعنى فلك خارج مركز يكى از كواكب سيار غير از شمس كه بتخفيف حامل گويند . پس خارج مركز و افلاك حامله همه خارج مركزند اما در تسميه در شمس خارج مركز گويند و در كواكب ديگر حامل . و چون فلك تدوير محيط بر ارض نيست لاجرم حركت آن چون دائره ش 33 در جهت علو و سفل سريع نمايد و اگر در علو بتوالى حركت كند در سفل بخلاف توالى خواهد بود و اگر در علو بخلاف توالى در سفل بتوالى و در طرف علو و سفل بطيى ء تا بحدى كه مقيم نمايد .

چون اين مقدمه بعنوان مدخل بحث دانسته شده است حال گوييم كه : حركات سيارات ديگر نيز گرد مركز عالم متشابه نيست لاجرم هر يك از آنها را افلاك متعدد است بدين بيان : هيات تمام افلاك كواكب علويه يعنى زحل و مشترى و مريخ و همچنين هيات فلك زهره از سفليين بعينها مثل هيئت فلك شمس است در اين كه مركب از فلكين است يكى ممثل كه موافق المركز است و ديگرى فلك خارج مركز و هر دو بر توالى حركت مى كنند زيرا كه آنچه سبب اثبات خارج مركز در شمس بود از قرب و بعد بمركز عالم و سرعت و بطؤ حركت در ايشان هم برصد يافته اند . و از اين جهت حكم نموده اند كه هيچ تفاوت ميان فلك شمس و افلاك كواكب مذكوره در اثبات ممثل و خارج مركز نيست الا بدو چيز كه در كواكب ياد شده بواسطه تفاوت حركتى كه در ايشان يافته اند لازم است كه اثبات نمايند يكى آن كه هر يك از اينها را فلكى ديگر است مصمت و مركوز در ثخن خارج مركز او چنانچه سطح او از طرفى مماس محدب خارج مركز و از طرفى مماس مقعر آنست مانند جرم آفتاب كه در ثخن خارج مركز خود بود بى تفاوتى و آن فلك را فلك تدوير خوانند . و وجه تسميه اين فلك به تدوير آنست كه معنى تدوير بحسب لغت مدور گردانيدن چيزى است