دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

آنست كه اعلا را اعتبار كنند و حركت تذوير قمر را از حركات شرقى شمرند و باقى را از حركات غربى]).

و نيز در همين باب ياد شده كه در حركات و مقادير حركات افلاك كواكب سياره است مقادير حركات آنها را مطابق رصد سمرقند كه اساس زيج الغ بيكى است و تاريخ آن([ ضما])است آورده است كه آشنائى بدانها نيك مفيد افتد و نقل آن در اينجا بسيار مناسب نمايد و به برخى از اصطلاحات فلكى مانند([ حركت خاصه])آگاهى حاصل شود و ما آن را از روى زيج الغ بيكى تصحيح كرده در اينجا مى نگاريم و اگر بخواهيم آن مقادير را از ازياج ارصاد ديگر بدانيم باز در وقت آن گفته آيد هر چند تفاوت اين مقادير باختلاف ارصاد و ازياج اندك است . كيف كان در باب مذكور گويد : حركات افلاك ممثله مساوى حركت فلك ثوابت بود . و به اينحركت جميع اوجات حركت كند الا اوج قمر و اوج حامل عطارد . حركت خارج مركز شمس در هر شبانه روزى پنجاه و نه دقيقه و هشت ثانيه و بيست ثالثه باشد . حركت حامل زهره در هر شبانه روزى مساوى حركت خارج مركز شمس است . حركت حامل عطارد در هر شبانه روزى ضعف حركت خارج مركز شمس است كه 40 16 58 1 است . حركت حامل زحل در هر شبانه روزى دو دقيقه و سى پنج ثالثه باشد .

حركت حامل مشترى در هر شبانه روزى چهار دقيقه و پنجاه و نه ثانيه است . حركت حامل مريخ در هر شبانه روزى سى و يك دقيقه و بيست و شش ثانيه و چهل ثالثه است . و حركت حايل قمر در هر شبانه روزى بيست و چهار درجه و بيست و دو دقيقه و پنجاه و سه ثانيه . حركت مدير عطارد در هر شبانه روزى مثل حركت خارج مركز شمس است . حركت فلك جوزهر قمر كه حركت رأس و ذنب را بدان نسبت نمايند چنانكه گفته آيد در هر شبانه روزى سه دقيقه و يازده ثانيه باشد . حركت فلك مايل قمر در هر شبانه روزى يازده درجه و نه دقيقه و هفت ثانيه و چهل و سه ثالثه باشد . حركت تدوير و آن را حركت خاصه نيز گويند و حركت اختلاف نيز مى نامند ولى شهرت با حركت خاصه است قمر را در شبانه روزى سيزده درجه و سه دقيقه و پنجاه و سه ثانيه و پنجاه و شش ثالثه باشد . و هر يك از تداوير كواكب علويه را در شبانه روزى بقدر فضل حركت خارج مركز شمس بر حركت حامل او باشد . ( مثلا : حركت تدوير زحل ] 45 7 57 ] 35 2 حركت حامل زحل 20 8 59 خارج مركز شمس . و على هذا القياس ) . و زهره را سى و شش دقيقه و پنجاه و نه ثانيه باشد . و عطارد را سه درجه و شش دقيقه و بيست و چهار ثانيه .

اين بود مقدار حركات افلاك كواكب سبعه سياره در هر شبانه روزى از رصد سمرقندىو زيج الغ بيكى و چه مباحث خوبى در پيرامون اين امور در پيش داريم . عدد افلاك بر مبناى هيئت مجسمه : چون معدل النهار و منطقة البروج دو فلك حركت اولى و ثانيه اند و شمس را دو فلك است و هر يك از علويه و زهره را سه فلك و