دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

جدول تعديل النهار بازاى عروض بقاى بزيادتى يك يك درجه تا عرض مساوى تمام ميل كلى يعنى سولح قه است بدين معنى كه براى تسهيل عمل مستخرج تعديل النهار عروض ياد شده و نهار اطول هر يك را حساب كرده است و در آن جداول آورده است . آغاز آن چنين است : لعرض اجه نهاره الاطول لسا عه ح قه كح نيه يعنى تعديل النهار عرض يك درجه كه نهار اطول آن 12 ساعت و 3 دقيقه و 28 ثانيه است . و در ذيل آنتعديل النهار آن عرض را از اول حمل تا درجات همگى دوازده برج آورده است . و بهمين ترتيب تا لعرض له جه قه نهاره نيه الاطول بدعه كا قه نيه و بهمين روش تا لعرض سو جه لح قه نهاره الاطول الدعه و در همين بحث آگاهى بهتر و بيشتر بدين جداول و براه بكار بردن آنها را مى يابيم .

آن كه در زيج ياد شده گفته است : ([ بالجمله تعديل النهار هر چهار نقطه كه ميول آنها برابر باشد يك مقدار بود پس تعديل النهار يك ربع كافى باشد در معرفت تعديل النهار همه اجزاى منطقة البروج]). مراد از ميول در عبارت فوق ميل اول است كه در درس دهم تعريف شده است . و چون معدل و منطقه دو عظيمه متقاطع يكديگرند لاجرم ميل هر چهار نقطه از ارباع اربعه منطقة البروج باهم برابرند . مثلا ميل اول پانزده درجه حمل كه بمحاسبه زيج مذكوره جه ند قه م نيه كح لثه است همين مقدار قوس ميل مقدار قوس ميل پانزدهم ميزان و پانزدهم سنبله و پانزدهم حوت خواهد بود و على هذا القياس لذا در جداول زيجات فقط به استخراج ميل اول ربع دور كفايت شده است . و تفاوت فقط در شمال و جنوبى بودن ميل است كه دو ربع آن شمالى و دو ربع ديگر جنوبى اند . از صفحه 215 تا آخر صفحه 220 زيج بهادرى جدول مقدار قسى ميل اول ربع دور بحسب درجات و دقائق است بنابر اين كه غايت ميل يعنى ميل اعظم كه ميل كلى است كح قه است . شكل كب مقالت دوم اكرمانالاؤس در برهان تساوى ميل قوسهاى متساوى البعد از نقطه اعتدال است بدين عبارت :

اذا تقاطعت دائرتان عظيمتان على كرة و فصلت من احديهما قوسان متساويتان متساويتا البعد عن نقطة التقاطع و اخرجت دوائر عظام من قطب احدى الدائرتين الى اطرافهما فانها تفصل من الدائرة الاخرى قوسين متساويتين الخ . آنگاه شروع كرده است باقامه برهان كه گاه آگاهى بدان در اين دروس فرا مى رسد .

آن دو دائره عظيمه را معدل و منطقة فرض بفرمائيد و آن عظيمه اى كه از آن دو قوس متساوى البعد از نقطه تقاطع آندو قطع مى شود منطقة البروج فرض شود و قطب احدى الدائرتين قطب معدل النهار فرض گردد