دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

و آن دوائر عظام كه از آن قطب خارج مى گردند دوائر ميل .

از شكل ياد شده چند مطلب هيوى ديگر نيز مبرهن مى شود كه اينك محض آشنائى بدانها عبارت محرر آن محقق طوسى را نقل مى كنيم آنجناب بعد از اتمام برهان فرمايد : و به يعرف فى الهيئة تساوى مطالع القسى المتساوية من فلك البروج المتساوية البعد عن نقطة الاعتدال فى الفلك المستقيم و تساوى ميول تلك القسى و عكساهما اعنى تساوى قسى البروج من تساوى المطالع او الميول و ذلك اذا جعلت الدائرتان منطقتى الحركتين و يعرف ايضا تساوى سعة المشارق و المغارب و تعديلات النهار للقسى المتساوية و عكسا هما اذا جعلتا دائرتى معدل النهار والافق . مثلا در ش 65 ا ب ح معدل النهار كه فلك مستقيم است بر قطب ه . و او ر منطقة البروج بر قطب ل كه نخستين منطقه حركت اولى و دومين منطقة حركت ثانيه يعنى منطقة حركت ثوابت است . و هر يك ازح ه ع ك ه ن دائره ميل . و قسى ا ط اح دى د ك از منطقه البروج باهم متساوى . و قسى طن ح ص ى ع ك ف ميول چهار نقطه طح ى ك . سخن در اين است كه تعديل النهار اين چهار نقطه مثل كه ميول آنها برابرند به يك مقدار است و بر همين قياس تعديل النهار هر جزء را ارباع چهار گانه منطقة البروج .

اما تعريف تعديل النهار بعبارت قوشچى كه : ([ آنچه ميان افق و دائره ميلى كه به نقطه مشرق و مغرب گذرد واقع شود آنرا تعديل النهار آنكوكب گويند]) يعنى آنچه از مدار مركز كوكب فوق الافق كه قوسى محدود بين دائره افق مائل و دائره ميل بوصف مذكور است تعديل النهار آن كوكب است . دائره افق استوائى از دو قطب معدل النهار مى گذرد و دائره ميل نيز از دو قطب معدل مى گذرد و در شماره 26 درس 56 دانسته ايم كه نسبت ميانه ميل و افق عموم و خصوص من وجه است . و دائره ميلى كه در تحديد قوس تعديل النهار در عبارت قوشچى آمده است دائره افق موضعى از خط استواء است كه آن موضع با موضع مفروضى از آفاق مائله كه تعديل النهار آن مطلوبست هر دو در تحت يك دائره نصف النهار واقع اند پس نتيجه اين كه : آنچه از مدار مركز كوكب ( مثلا شمس ) در ميان دائره ميل فوق افق استوائى واقع شده است و با دائره ميل در دو نقطه بر افق تقاطع مى كند آن قوس النهار مركز جرم كوكب مفروض در موضع مفروض از خط استواء است . و آنچه از مدار مذكور محدود بين دائره افق مائل و دائره ميل ياد شده خواه در جهت شرق و خواه در جهت غرب واقع است تعديل النهار كوكب مفروض در جزء مشخص از منطقة بافق مفروض مى باشد . و چون قوس تعديل النهار شرقى و غربى باهم برابرند