دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

و تعريف زيج بهادرى در آغاز اين درس كه در([ تعديل النهار عبارت است از تفاضل نصف قوس النهار بلاد مائله و نصف قوس النهار خط استواء])هر دو يكى است كما لايخفى چه اين كه([ نصف قوس النهار بلاد مائله])همان([ نصف قوس النهار بلدى])است و([ تفاضل])همان([ تفاوت])است و([ نصف قوس النهار خط استواء])همان([ ربع دور])است .

ضابطه

از آنچه كه در تعريف قوس تعديل النهار تحرير نموده ايم اينك بعنوان ضابطه اىكلى گوييم : در آفاق استوائى معدل النهار و جميع مدارات يوميه قائم بر افق اند لذا هميشه شب و روز آفاق استوائى باهم برابرند و هيچكدام از نصف دور كه يكصد و هشتاد درجه است زيادت و نقصان نمى يابد و چون هر پانزده درجه فلكى يكساعت زمانى است يكصد و هشتاد درجه فلكى دوازده ساعت زمانى است و تعديل النهار عبارت از تفاضل نصف قوس النهار آفاق مائله و نصف قوس النهار خط استواء است بناء على هذا هر گاه بخواهيم مقدار ساعات روزى را در يكى از آفاق مائله شمالى بدانيم تعديل النهار آن روز را دو برابر كرده حاصل را كه ضعف تعديل النهار است بر نصف دور مى افزائيم اگر شمس در بروج شمالى باشد و از آن مى كاهيم هر گاه شمس در بروج جنوبى باشد حاصل قوس النهار آن روز است و چون آنرا تنصيف كنيم قوس نصف النهار آن روز در افق مفروض بدست مى آيد و چون درجات و دقائق فلكى بزمانى تبديل شود مقدار ساعات و دقائق روز و نصف النهار حاصل مى شود . و اگر از ابتداء تعديل النهار را بدون تضعيف بر ربع دور افزاييم هر گاه شمس در بروج شمالى باشد و يا از آن بكاهيم هر گاه شمس در بروج جنوبى باشد قوس نصف النهار عرض مفروض بدست آيد و ضعف آن قوس النهار كوكب خواهد بود . اما اگر مطلوب دانستن مقدار ساعات روز يكى از آفاق مائله جنوبى بوده باشد بعكس دستور مذكور ضعف تعديل النهار از نصف دور كاسته مى شود و يا خود تعديل النهار از ربع دور كاسته مى شود هر گاه شمس در بروج شمالى باشد و ضعف تعديل النهار بر نصف