دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

دو تعريف اخير را بيان كنيم كه يكى گفت تعديل النهار قوسى از معدل النهار است و ديگرى در تعريف اصطلاح([ مطالع])را بكار برده است پس بدان كه : كلمه([ مطالع])در كتب فقهى بهمان معنى متعارف لغوى اعنى جمع مطلع بمعنى زمان طلوع و مكان طلوع بكار رفته است . مثلا در هلال صوم جواهر آمده است كه : اذا رؤى الهلال فى البلاد المتقاربة كالكوفة و بغداد و نحو هما مما لم تختلف فيه المطالع وجب الصوم على ساكنيهما اجمع و البلاد المتباعدة كالعراق و خراسان مما علم فيه اختلاف المطالع او احتمال فلايجب الصوم و لا القضاء لكنه قد يشكل بمنع اختلاف المطالع فى الربع المسكون اما لعدم كروية الارض بل هى مسطحة فلا تختلف المطالع حينئذ و اما لكونه قدرا يسيرا لااعتداد باختلافه بالنسبة الى علو السماء .

انتهى باختصار . اما مطالع در اصطلاح هيئت قوسى از معدل النهار است بتفصيلى كه گفته آيد پس نخست بايد مطالع را بدانيم تا بتوانيم دو تعريف ياد شده تعديل النهار را بيان كنيم علاوه بر اين معرفت بمطالع لازم است كه موارد نياز بدان در اين فن بسيار است . عبارت قوشچى را در تعريف مطالع نقل و شرح مى كنيم در باب ششم از مقالت دوم فارسى هيئت گويد :

([ مطالع قوسى بود از معدل النهار كه با قوسى از منطقة البروج طلوع كند و اين قوس بروج را درج سواء و طوالع گويند . و مغارب قوسى بود از معدل كه با قوسى از منطقة البروج غروب كند و اين قوس بروج را درج السواء و غوارب گويند . و در خط استواء ميان دو دائره ميل كه يكى افق بود منحصر شوند يعنى آنچه در ميان دو دائره ميل بود از معدل مطالع بود هر آنچه را از بروج كه در ميان اين دو دائره ميل افتد . و مطالع خط استواء را مطالع فلك مستقيم و مطالع كره منتصبه خوانند . و در آفاق مائله منحصر شوند ميان افق و دائره عظيمه اى كه باول قوس از بروج گذرد و مماس اعظم دوائر ابدى الظهور شود .

و در خط استواء هر ربعى كه متحدد بود بدو نقطه از چهار نقطه دو نقطه اعتدال و دو نقطه انقلاب با ربع از معدل طلوع كند و با ديگر قوسهاى متساوى از فلك البروج قوسهاى متساوى از معدل طلوع نكند بلكه هر قوسى كه كمتر از ربع باشد يا بيش از نصف اگر يكطرفش احدالاعتدالين باشد مطالعش كمتر ازو باشد و اگر يكطرفش احد الانقلابين بود مطالعش بيشتر از او باشد . و هر قوسى از منطقة البروج كه بيشتر از ربع و كمتر از نصف بود يا بيشتر از سه ربع باشد بعكس اين باشد يعنى مطالع آن كه يكطرفش احدالاعتدالين بود بيشتر باشد و مطالع آن كه يكطرفش احدالانقلابين باشد كمتر بود . و منطقة البروج به چهار ربع منقسم شود كه نقطه هاى