دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

از معدل قوس نيست زيرا كه به يك آن جنبش معدل شش برج از منطقه طلوع كند و شش برج غروب پس هر يك از طوالع و غوارب نصف دور بود و مطالع آن از معدل يك نقطه كه بمقدار يك آن زمانى است پس تعريف مذكور مطالع و مغارب تمام نيست و حكم آن كلى نبود .

و هم از دروس 32 تا 35 در بيان آفاق ذوظل واحد و ذوظلين و ذوظل دائر بخوبى دقت شود تا معلوم گردد كه چنانكه گاه هست نصف منطقه با يك نقطه از معدل طلوع كند گاه هست كه با نصفى از فلك البروج و يا اقل از آن و يا اكثر از آن تمام معدل طلوع نمايد چنانكه در عروض تمام ميل و زياده از آن پس لازم نيست كه مطالع بايد حتما قوسى از معدل باشد . لذا چغمينى در ملخص تعريف مطالع را به قوس تصريح نكرده است بلكه بدين نحو گفته است([ : مطالع كل قوس من فلك البروج هى ما يطلع معها من معدل النهار])و شايد نظرش همين باشد كه گفته ايم . قوله([ : و در خط استواء ميان دو دائره ميل]). . . دائره ميل از دو قطب فلك معدل مى گذرد و همه دوائر آفاق استوائى نيز از دو قطب دائره معدل مى گذرند پس هر دائره افق استوائى دائره ميلى است چنانكه مكرر گفته آمد .

فرض بفرمائيد كه جزئى از معدل با منطقه كه بر افق استوائى اند كان بر دو دائره ميل اند كه يكى افق است و ثابت بر جاى خود و ديگرى با حركت آن دو جزء مفروض معدل و منطقه كه بر افق بودند حركت مى كند لاجرم مطالع و طوالع در ميان دو دائره ميل كه يكى افق بود منحصر شوند . پس هر گاه ربع با ربع كه متحدد بين نقطتين اعتدال و انقلاب باشند و نقطه اعتدال بسمت راس بود دائره افق با دائره ماره باقطاب اربعه متحد گردد و دائره ميل دوم با دائره نصف النهار يكى شود . و باز در نظر بگيريد كه نصف معدل با نصف منطقه طلوع كند و مثلا متحدد باعتدالين باشند و يا متحدد بانقلابين باشند كه در فرض دوم نقطه اعتدال بر سمت راس خواهد بود و با قطب افق متحد مى گردد و منطقه چون معدل قائم بر افق بود كه دائره ماره باقطاب اربعه و افق يكى مى شوند كيف كان چه متحدد باعتدالينو چه متحدد بانقلابين تعريف مذكور در اين صورت طلوع نصف با نصف صادق نيست زيرا كه مطالع و طوالع در ميان يك دائره ميل واقع مى شوند كه دائره افق استوائى است .

قوله([ : و مطالع خط استواء را مطالع فلك مستقيم و مطالع كره منتصبه خوانند])وجه تسميه ظاهر است زيرا كه حركت فلك در آنجا باستقامت و انتصاب است چنانكه در درس بيستم گفته آمد . و مطالع خط استواء را