دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

برسد مطلقا و بالعكس با اين كه چنين نيست مگر در صورتى كه هر دو نقطه يكى باشند و آن گاهى است كه يكى از دو نقطه اعتدال باشند كه بدائره نصف النهار رسيده است . و نيز بنابر تعريف صاحب نهايه لازم آيد كه همان دو نقطه كه باهم طلوع كردند باهم غروب كنند زيرا كه از هنگام طلوع آندو نقطه تا وقت رسيدنشان چون هر دو باهم رسيده اند قوس نصف النهار هر دو مساوى خواهد بود لاجرم از هنگام طلوع آن دو نقطه تا رسيدنشان بدائره نصف النهار بمقدار قوس مدار آندو از دائره نصف النهار تا مغربشان خواهد بود با اينكه خلاف آن در شكل نهم كرده متحركه اوطولوقس مبرهن شده است . اوطولوقسAutolykos de pythane ) ) از رياضى دانان يونانى پيشين است . كتاب ([ كره متحركه])يكى از آثار گرانقدر اوست كه در اصطلاح فن از متوسطات است . خواجه طوسى آن را تحرير كرده است و تاريخ فراغ تحرير جمادى يكم سال([ خنا ])يعنى 651 است . كره متحركه يك مقاله حاوى دوازده شكل است . قفطى در تاريخ الحكماء اوطولوقس را نام برده است و به بزرگى ستوده است ( ص 73 ط ليدن ) . اين اثر بسيار ارزشمند قفطى را يكى از دانشمندان قرن يازدهم هجرى بپارسى ترجمه كرده است و در دانشگاه تهران به كوشش بهين دارائى بچاپ رسيده است . در بيوگرافى اوطولوقس چنين گويد :

مهندسى است رياضى در وقت خويش معروف و مشهور و تصانيف وى در ميان علماى فن متداول و مذكور . از آن جمله است كتاب كره متحركه كه([ كندى])آن را اصطلاح نموده و كتاب طلوع و غروب سه مقاله . ( ص 99 و 100 ط 1 ) اما شكل نهم آن كه بيرجندى بدان تمسك جسته است بسيار مناسب است كه نقل شود ازيرا كه موجب استيناس باسلوب براهين هندسى است كه در پيش داريم علاوه اين كه درباره افق مائل تعبيرى دارد كه آگاهى بدان لازم است مزيدا اين كه مستلزم قاعده اى نيست كه پيش از اين نخوانده باشيم و اگر نخوانده باشيم باشارتى در مى يابيم و آن اين كه : اذا كانت دائرة الافق فى كرة مائلة على المحور فان النقط التى تغرب معا لا تطلع معا لكن ما كان اقرب الى القطب الظاهر يتقدم طلوعه و النقط التى تطلع معا لاتغرب معا لكن ما كان اقرب الى القطب الظاهر يتاخر غروبه . فليكن الافق المائلة على المحور ا ب ح د و